عطار نيشابوري (۴)

انوشیران پاچا پر آس سپور تیریدی یو سپين ږیری یې ولید چې نیالګي کښېنوی .
پاچا ودرید او له هغه څخه يې وپوښتل:
څه کوې بابا ؟
هغه ځواب ورکړ: نیالګي کښينوم!
خلیفه وپوښتل : ولې؟
سپین ږیري ورته وویل : نورو وکرل ما وخوړل اوس یې زه کرم چې نور یې وخوري.
پاچا ته د هغه خبرې ډیر خوند ورکړ او هغه ته يې یو مټ سره زر ډالۍ کړه
هغه په خوشالي پاچا ته وویل : زمانیالګیو لس کاله مخکې حاصل راکړ.
پاچا د هغه د دې خبرې ډیر خوشاله شو یوه مځکه او د هغه اوبه یې ور ته وبښلې

چو روزی چند را باقی نمانی
درخت اینجا چرا در می نشانی
بشاه آن پیر گفتا حجتت بس
چو کشتند از برای ما بسی کس
که تا امروز ازینجا بهره داریم
برای دیگران ما هم بکاریم
خوش آمد شاه را گفتار آن پیر
کفی پر کرد زر گفتا که این گیر
بدو آن پیر گفت ای شاه پیروز
درخت من ببار آمد هم امروز
نداد این کِشت ده سال انتظارم
که هم امروز زر آورد بارم
چو شه را خوشتر آمد این جوابش
زمین وده بدو بخشید و آبش

چې ورځي دي څو پاته نه دي د ژوند
دلته ولې کښينوی نیالګي په دومره خوند
پاچا ته ویل هغه زاړه دا دلیل دی بس
موږ ته وکړل نیالګي ډیر و کس
په دې ځای کې چې ژوندي یو موږ
نیالګي به کرو نورو ته موږ
پاچا خوښ شو ددې ځوابه د هغه
موټ يې ډک ورکړ د زرو ورته
هغه ته وویل زاړه چې اې شاه پیروز
زما نیالګیو میوه راکړه امروز
د ې کښت رانه کړ لس کاله انتظار
دا نن يي زر راوړل دهغه بار
پاچا ډیر خوښ شو له دې ځوابه
مځکه او کلی یې وبښی هغه ته سره له ابه

عطار صاحب وایي

نداری شرم با این زورِ بازو
نهادن سنگِ خود را در ترازو
تو کم باشی ز سگ بشنو سخن را
گر از سگ بیش دانی خویشتن را

شرم نه لرې په دې زور او بازو
خپله ډبره دي ایښې پر ترازو
ته به د سپي کم وی واوره دا خبره
که سپی وبولې له ځان بهتره

هغه لیکي
یکی از خواجۀ جُندی بپرسید
که تو به یا سگی وز کس نترسید
مریدانش دویدند آشکاره
که تا آنجا کنندش پاره پاره
بیک ره منع کرد آن جمله را پیر
بدو گفتا نَیَم آگه ز تقدیر
گر از اوباش راه ایمان برم من
توانم گفت کز سگ بهترم من
وگر ایمان نخواهم بُرد از اوباش
چو موئی بود می از سگ من ای کاش
چو پرده بر نیفتادست از پیش
منه بر سگ بموئی منّت از خویش
که گر سگ را میان خاک راهست
ولیکن با تو از یک جایگاهست

له خواجه جندي څخه وپوښتله یوسړي
ته ښه يې یا بې ویرې سپي
مریدان یې دهغه شول پسې
چي هغه کړي پر ې پرې
پير منع کړل هغوی په دې خبر
ویل يي هغوته :په تقدیر نه یم خبر
که له شیطانه ایمان سم یوسم زه
وبه وایم ښه یم له سپي زه
که ایمان له شیطانه یو نسم
اې اکاش چې د سپي یو ويښته سم
چې پرده نه وی پورته شوې له مخه
پر سپي مه پریږده منت د یو وېښته
د خلکو په منځ کې که لري لار ه سپي
و لیکن ستا سره له یو ځای دي
د هغه یوه بله طنزیه کیسه داسې ده

مگر معشوق طوسی گرمگاهی
چو بی‬خویشی برون می‬شد براهی
یکی سگ پیش او آمد دران راه
ز بی‬خویشی بزد سنگیش ناگاه
سواری سبزجامه دید از دور
درآمد از پسش روئی همه نور
بزد یک تازیانه سخت بروی
بدو گفتا که هان ای بیخبر هی
نمی‬دانی که بر که می‬زنی سنگ
که با او نیستی در اصل همرنگ
نه از یک قالبی با او بهم تو
چرا از خویش می‬داریش کم تو
چو سگ از قالب قدرة جدا نیست
فزونی کردنت بر سگ روا نیست
سگان در پرده پنهانند ای دوست
ببین گر پاک مغزی بیش ازین پوست
که سگ گرچه بصورت ناپسندست
ولیکن در صفت جانش بلندست
بسی اسرار با سگ در میانست
ولیکن ظاهر او سدِّ آنست

معشوق طوسی یوه ورځ توده
بې دوستانو را ووت یوازې خپله
یو سپی راغلی هغه ته په لاره
له ډاره يې وویښت هغه په ډبره
سپور په آس یو شین کالي ولید هغه
مخی ته راغی لکه نور مخی ته
په مخ يي ووهه یوه ټینګه چپلاخه
ورته ویل یې: اې ګستاخه
ته پوهیږی څوک دي وویښت په سنګ
چې دهغه سره نه یې په اصل کې همرنګ
هغه نه دی د یوه قالبه ستا سره
ولې یې ګڼي کم هغه له ځانه سره
داچې سپي دقدرت د قالبه جلا نه دي
نو تیری کول په سپو روا نه دي
سپيان په پرده کې پټ دی اې دوسته
ووینه که پاک مغز يي دننه له پوسته
سپي که څه په څیره دی ناپسند
خو په صفت کې يې مقام دی بلند
ډیر اسرار د سپو سره لري پیوند
خود هغه ظاهر دهغه د سپړلو دی خنډ
د هغه یوه بله کیسه

یکی صوفی گذر می‬کرد ناگاه
عصا را بر سگی زد در سر راه
چو زخمی سخت بر دست سگ افتاد
سگ آمد در خروش و در تگ افتاد
به پیش بوسعید آمد خروشان
بخاک افتاد دل از کینه جوشان
چو دست خود بدو بنمود برخاست
ازان صوفی غافل داد می‬خواست
بصوفی گفت شیخ ای بی وفا مرد
کسی با بی‬زبانی این جفا کرد
شکستی دست او تا پست افتاد
چنین عاجز شد وأز دست افتاد
زبان بگشاد صوفی گفت ای پیر
نبود از من که از سگ بود تقصیر
چو کرد او جامۀ من نانمازی
عصائی خورد از من نه ببازی
کجا سگ می‬گرفت آرام آنجا
فغان می‬کرد و می‬زد گام آنجا
بسگ گفت آنگه آن شیخ یگانه
که تو از هر چه کردی شادمانه
بجان من می‬کشم آنرا غرامت
بکن حکم و میفگن با قیامت
وگر خواهی که من بدهم جوابش
کنم از بهر تو اینجا عقابش
نخواهم من که خشم آلود گردی
چنان خواهم که تو خشنود گردی
سگ آنگه گفت ای شیخ یگانه
چو دیدم جامۀ او صوفیانه
شدم ایمن کزو نبود گزندم
چه دانستم که سوزد بند بندم
اگر بودی قباپوشی درین راه
مرا زو احترازی بودی آنگاه
چو دیدم جامۀ اهل سلامت
شدم ایمن ندانستم تمامت
عقوبت گر کنی او را کنون کن
وزو این جامۀ مردان برون کن
که تا از شرِّ او ایمن توان بود
که از رندان ندیدم این زیان بود
بکش زو خرقۀ اهل سلامت
تمامست این عقوبت تا قیامت

یو صوفی دیوې لاری تیریدی
په لکړه يې یو سپی ووهی
لاس د پروت سپی شو ډیر ټپي
په خروښ رهي شو دستي
بوسعید ته ورغی خروښان
په خاوره پریوت د زړه له کینې جوشان
هغه ته يې وښود خپل ټپي لا س
د هغه نا پوه يي وغوښت اساس
شیخ، صوفي ته ویل اې سړیه بې وفا
ولې دی وکړه ددې بې خولې سره جفا
لاس دی ور مات کړ هغه دی کړ خوار
ډیر عاجز شوبې لاسه شو بیکار
خوله خلاصه کړه صوفي ویل : ای پيره
زما نه ده دسپي دی تقصیره
هغه کالي کړه بې لمانځه زما
ما نه دی وهلی هغه بې ګناه
کله سپی ارام پروت و هلته
ناری يي وهلی او ګرځیده هلته
هغه شیخ وویل سپي ته
تا خوشالی کوله هلته له څه
قسم دی هغه وژنم په غرامت
حکم وکړه او مه یې پریږده ترقیامت
که غواړې چې ورکړم زه یې ځواب
دلته به ورکړم هغه ته عذاب
نه غواړم چې ته شي په غوسه
داسې غواړم چې ته شې خوشاله
سپي ویل ای شیخه یګانه
چې ومې ولیده د هغه کالي صوفیانه
شوم ایمن چې نه رسئ له هغه راته ضرر
څه پوهیدم چې دهغه رسې ماته شر
که يې وا ی چپنه اغوستې په دې لاره
ما به ځان ساتلی وای دهغه له کرداره
کالي وه دهغه د اهل سلامت
شوم خوشاله پوه نه شوم په تمامت
سزا که ورکوې اوس یې ورکړه
له هغه څخه دا د سړو لباس بهر کړه
چې دهغه له شره شو په امان
د رندانو مې نه دی لیدلی زیان
د هغه وباسه دا چپنه د اهل د سلامت
بس يې ده دا سزا هغه ته تر قیامت

چو سگ را در ره او این مقامست
فزونی جُستنت بر سگ حرامست
اگر تو خویش از سگ بیش دانی
یقین دان کز سگی خویش دانی
چو افگندند در خاکت چنین زار
بباید اوفتادن سر نگون سار
که تا تو سرکشی در پیش داری
بلاشک سرنگونی بیش داری
ز مُشتی خاک چندین چیست لافت
که بهر خاک می‬بُرّند نافت
سرافرازان این ره زان بلندند
که کلّی سرکشی از سرفگندند
چې سپي د هغه په لاره کې لري دا مقام
نو تیر ی کول په سپي دی حرام
که ته ځان د سپي لوړ ګڼي
یقین وکړه له خپلی سپيتوبه به يي بولي
چې يې وغورځوه په خلکو کې داسې زار
باید ولویځې سر کښته سار
چی ته سرکشی غواړې وکړې
بېله شکه په سر لویدل هم ډیر لرې
څه به وي لافی دمټو خاورو څو
چي د خاوری لپاره دی پرې کوي نو
ځکه لوړ دی سرافروزان ددې لاري
له سره غورځوی ټوله نافرمانی

اخځلیکونه :

Iran-interlink,org-1
Mandegar.tarikhema.ir-3
Ibcpars. Net-4
Kotiposti.net-5