عطار نيشابوري (۳)

وايي په یوې لارې درې تنه یو سید یو عالم اویو یزک د تجارت لپاره رهي وه په لارې کې کافرانو هغوی ونیول او هغو ته يې ویل: که تاسو بت ته سجیده ونه کړی تاسو وژنو.
هغوی یوه شپه وخت وخوښت او دشپې یې داسې سره ویل.

یکی علوی یکی عالم یکی حیز
بسوی روم می‬بردند هر چیز
گرفتند این سه تن را کافران راه
بخواری پیش بت بردند ناگاه
بدان هر سه چنین گفتند کُفّار
که بت را سجده باید کرد ناچار
وگرنه هر سه تن را خون بریزیم
امان ندهیم بل کاکنون بریزیم
بدان کفّار گفتند آن سه اُستاد
که ما را یک شبی باید امان داد
که خواهیم امشبی اندیشه کردن
که شاید بت پرستی پیشه کردن
زبان بگشاد علوی گفت ناچار
به پیش بت بباید بست زنّار
که از جدم تمامست استطاعت
کند در حقّ من فردا شفاعت
زبان بگشاد عالم گفت من نیز
نیارم گفت ترک جان و تن نیز
که گر بت را نهم سر بر زمین من
برانگیزم شفیع از علم دین من
مخنّث گفت من گمراه ماندم
که بی‬عون شفاعت خواه ماندم
شما را چون شفیعیست و مرا نیست
ز من این سجده کردن پس روا نیست
چو شمعی گر بُرندم سر چه باکست
نیارم سجدۀ بت کان هلاکست
نیارم سر به پیش بت فرو خاک
ورم خود سر زتن بُرّند بی باک
چو جان آن هر دو را درخورد آمد
چنین جائی مخنّث مرد آمد
عجب کارا که وقت آزمایش
مخنّث راست در مردی ستایش
چو قارونان درین ره عور آیند
هزبران در پناه مور آیند
ز حیزی گر کمی در عشق دلخواه
نۀ آخر ز موری کم درین راه

یو سید یو عالم اویو نرښځی په عزت
روم ته رهي وه په تجارت
کافرانو دوی ونیول په لار
بويې تله خپل بت ته په تلوار
هغو دروته ویل کفارو
بایدبت ته سجده وکړی ناچارو
کنه ددرو سرو به وینې کړو توی
مهلت به درنه کړو ژر کوئ
کفارو ته ویل هغه درو مسلمان
چې یوه شپه راکئ موږ ته امان
دشپې به ښه وکړو اندېښه
شاید په خوشالی ومنو دا پېښه
خوله پرانیسته سید ویل نا چار
چې د بت مخکې ته وتړم زنار
نیکه ګان مې ټوله وه په استطاعت
سبا به وکړی زما شفاعت
خوله پرانیسته عالم ویل یې چې زه هم
منم نه غواړم چې مړ شم
که سجده پر مځکه بت ته وکړم
شفیع به شي زما د دین علم
نرښځي ویل زه ګمراه پاته شوم
بې مرستې او شفاهت پاته شوم
تاسو شفیع لری اوزه یې نه لرم
نو دا سجده ماته روانه ده هم
لکه شمع که می پری کړی سر پروا څه
نه کوم سجده دبت که سزا مړینه ده څه
کښته به نه کړم سر بت ته په خاک
که مې سر پرې کړی بې باک
چې ځان دهغو دواړو خورد شو
په هغه ځای کی مخنث مرد شو
عجب دچا چې دازمایښت په مهال
نرښځي په مردی کی شي د مردسیال
لکه قارونان په دې لاره کې لغړ شی
زمریان به د میږی په پناه کی پړشی
نرښځی که په مینه کې لری لږ والی
نه دی اخیر کم د میږی په دی لاری
***
پاچا یو ډیر ښکلی شهزاده درلود، چې زلفو يې سپوږمۍ په لومه کې بندولې هرې ښځې چې به هغه ولید لیونۍ به شوه
یو ه پيغله په هغه مینه شوه شپه اوورځ به لکه کب په وچه لیلېدله
ټوله شپه به یې په ژړا تیره وله چې هغه به صحرا ته ووت هغې به ټوله ورځ د هغه لاره څارله لکه شاتر دهغه د آس مخي ته يې ځغاستله، هغه به له کوڅیو کشوله هغې به د شا هغه ته په غلا کتله او ژړله هغه به په غمچینی وهله او هغې به ورته خندله
شهزاده نور د هغې ستړی شو خپل پلار ته یې ویل: له دې فقیر ی څخه ما خلاص کړه!
پاچا امر وکړ چې د هغې کوڅۍ د یو آس په پښو وتړي اونور آسونه د هغه آس پسې وځخلوی چې هغه ټوټه ټوټه او د خلکو عبرت شي.
پاچا ، شهزاده اوټول خلک میدان ته ولاړه چې دا د سزا لوبه وویني
هغه د پاچا په پښو کې ولوېده هغه ته يي ننواتی کولې چې زما یو اخیری خواست ومنه

به میدان رفت شاه و شاهزاده
جهانی خلق بودند ایستاده
همه از درد زن خون بار گشته
وزان خون خاک چون گلنار گشته
چو لشکر خویش را بر هم فگندند
که تا مویش به پای اسپ بندند
زن سرگشته پیش شاه افتاد
به حاجت خواستن در راه افتاد
که چون بکشیم و آنگه بزاری
مرا یک حاجتست آخر برآری
شهش گفتا ترا گر حاجت آنست
که جان بخشم بتو خود قصد جانست
وگر گوئی مکن گیسو کشانم
بجز در پای اسپت خون نرانم
وگر گوئی امانم ده زمانی
زمانی نیست ممکن بی امانی
ور از شهزاده خواهی همنشینی
زمانی نیز روی او نه بینی
زنش گفتا که من جان می‬نخواهم
زمانی نیز امان زان می‬نخواهم
نمی‬گویم که ای شاه نکوکار
مکُش در پای اسپم سرنگونسار
مر اگر شاه عالم می‬دهد دست
برون زین چار حاجت حاجتی هست
مرا جاوید آن حاجت تمامست
شهنشاه گفتا بگو آخر کدامست
که گر زین چار حاجت سر بتابی
جزین چیزی که می‬خواهی بیابی
مرا آنست حاجت ای خداوند
که موی من به پای اسپ او بند
که تا چون اسپ تازد بهر آن کار
بزیر پای اسپم او کُشد زار
که چون من کُشتۀ آن ماه گردم
همیشه زندۀ این راه گردم
بلی گر کُشتۀ معشوق باشم
ز نور عشق بر عیّوق باشم
زنی‬ام مردئی چندان ندارم
ز صدق و سوز او شه نرم دل شد
چه می‬گویم ز اشکش خاک گل شد
ببخشید و بایوانش فرستاد
چو نو جانی بجانانش فرستاد

میدان ته ولاړه پاچا اوشهزاده
ډیر خلک وه هلته ایستاده
ټولو د ښځې له درده وینې تویولې
وینو خاور لکه سورګل سره کړې
چې لښکر ته و ه شوه اشاره
چې کوڅی وتړئ د هغې د آس په پښه
ښځه لالهانده ولویده پښوته دپاچا
په خواست کولو شوه ګویا
ویل یې چې مې وژنې په شکنجه
اخیر دا یوخواست مې ومنه
پاچا ویل که ستا خواست دی دا
چې وبښم ستا ټوله ختا
که وایي په وېښو مې مه تړه
دا آس په پښه بیکاره ده دا خبره
که امان غواړې یو زمان
وخت نه درکوم دا نه لري امکان
که غواړې د شهزاد سره دیدن
د هغه سره به وانه کړي یو سخن
پاچا وویل دا شیان نه لري امکان
ښځی ویل چې زه نه غواړم ځان
د یو وخت لپاره هم نه غواړم امان
نه وایم ای پاچا نیکو کاره
چې مه مې وژنه ما د آس په چاره
که پاچا مني زما درخواست
ددې څلور و سوادی زما خواست
زما به وی د غه خواست تل
شهنشاه څه دي دی خواست ، ویل
که دا څلور خواسته نه وی ستا
هرشی چی وی خوښه ده هغه زما
ښځی ویل : زما اخیر خواست دا دی چې زما وېښتان د هغه د آس په پښه وتړه چې دهغه مړی شمه او په دې لاره کې ژوندی پاته شمه

زما خواست دی دا ای پاچا
دهغه دآس په پښه وتړه وېښته زما
چې آس وځغلوی هغه لپاره ددې کار
د آس د پښو لاندې مې هغه مړه کړی زار
که زه چيری مړی د هغه یار شمه
تل ژوندی به په دې لار شمه
هو، که مړه د معشوق اوسم
د مینی له نوره به په ثریا اوسم
د هغې د صدق اوسوزه د پاچا نرم شوزړه
څه ووایم اوښکو يي خاوره خټه کړه
هغه يې وبښله او حرمسرای ته یې واستوله
لکه ناوی جانان ته يې ولیږله