پشتونستان

(معرفی کتاب)

مصطفی عمرزی

تجزیه ی هند، پهنای جغرافیای استعمارزده را چند کشور ساخت. تشکیل بنگله دیش و سرزمین هایی که التهاب آزادی سوزان شده اند، پیامد این گسست اند. کشمیر، بلوچستان و پشتونستان، با دموگرافی، طبیعت و موقعیت جغرافی، به ژرفای استراتیژیک نیز مبدل می شوند.

 کسی تصور نمی کرد خاستگاه بزرگ پشتون ها در هند که در طول استعمار، پرچم برافراشته داشت، جزو خاک پاکستان شود. با تجاوز شوروی به افغانستان، موضوع پشتونستان به مساله ی اساسی و مطرح مبدل می شود. داعیه ی بر حق تامین عدالت اجتماعی میلیون ها پشتونی که فریب خوردند، در گرمای جنگ سرد، آنان را با پیامد های بنیادگرایی دینی مواجه کرد.

در بستر آزادی خواهی های مردم، اسلام سیاسی را به کار گرفتند. التهاب این کنش، هرچند اثرگذار بود، اما رنج های مردمی که می دیدند دچار تجارت سیاسی شده اند، میلان آنان را به تعهد تباری بیشتر می کند.

منطقه ی ملتهب و حساس پشتون ها در پاکستان، چند منظر دارد. در تمام دوران بروز مساله ی پشتونستان، آن چه به زیان مردم این جغرافیه افزود، عدم وضاحت ظرفیت ها و مایه ای بود که در طبیعت این مناطق نهفته اند.

 در مساله ی پشتونستان، همواره از سیاست صحبت شده است، اما یافت واقعیت هایی که میلیون ها مردم آن جا کی هایند، چه داشتند و چه دارند، حقیقت دیگری را مکتوم می کرد که روی محاسبات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تاثیر وارد می کند.

 من بار ها از افغان ستیزان ستمی شنیده ام که با بغض و عناد می کوشند جغرافیای پشتونستان را منطقه ای وانمود کنند که نه فقط مهم نیست، بل از دارایی های فرهنگی، بشری و طبیعی عاری می باشد.

در واقع با نمای جنگ زده ی پشت جبهات جهاد افغانستان که منتهی به جغرافیای پشتون های پاکستان می شد، وضعیت قبایلی و سیاست های عمدی پاکستانی ها برای عقب نگه داشتن و عدم توسعه، باوجود فشار های مضاعف که دولت های پاکستان را به ناچار مکلف به تامین اولویت های مردم می کردند، هنوز تصویر واقعی از عظمت جغرافیای پشتون های پاکستان نداریم.

 تجزیه ی هند، ایجاد پاکستان و بُرش های استعمار از افغانستان، پشتون ها را در سه کشوری که بیشترین این تبار را دارند، به گسست غیر طبیعی می کشاند. هرچند سهولت های جامعه ی هند و احترام به خان ها در کنار دست بالای اکثریت در افغانستان، به عزت نفس پشتون ها منجر می شود، اما وضعیت اسفبار آنان در پاکستان که با جهاد افغانستان، رنگ اسلام سیاسی گرفت، حساسیت بالایی را به میان آورده است که میلیون ها پشتون پاکستانی نامیده می شوند.

 در این جا نمی خواهم به تداوم بحث های سیاسی بیافزایم. در این فرصت، به نمای دیگری وارد خواهم شد که چه گونه بستر زنده گی پشتونستان، تنوع شاخه یی (به اصطلاح قبیله یی)، دارایی های طبیعی و اهمیت جغرافی دارد.

مرحوم عبدالرحمن پژواک در دهه ی پنجاه میلادی در لندن، هنگامی که سفیر افغانستان  بود، زحمتی را متقبل می شود که سال ها پس از مرگ وی، زنده یاد استاد سید خلیل الله هاشمیان به دری افغانی برگردان می کند. انگیزه ی استاد هاشمیان، هرچه باشد، اما به جریان روشنگر کمک کرده است.

چند سال قبل، الحاج اسد دانش، نسخه ای از کتاب «پشتونستان» را با سه عنوان دیگر از زحمات استاد هاشمیان به من سپرد تا بر اساسی که رایج است (تصحیح، ملاحظه ی دشواری های تخنیکی تایپ و آرایش)، نظری به آن ها بیافگنم. چون کتاب ترجمه ی یکی از استادان و نخبه گان به نام کشور، زنده یاد استاد هاشمیان بود، مشکلات اساسی به نظر نیامدند؛ فقط نارسایی های تخنیکی و آرایش را ملاحظه کردم. به هر صورت، بر اثر دشواری های گریبان گیر انتشارات دانش خپرندویه تولنه، نشر کتاب پشتونستان باز ماند. من نسخه ای از این کتاب را که با  سه جلد دیگر، تقریباً دو ماه مرا مصروف کردند و زحمت آن ها را کشیده بودم حفظ کردم. بنابراین حالا که در سال روان، یادواره ی پشتونستان فرا رسیده است، سافت یکی از آن ها (کتاب پشتونستان) را در اختیار هموطنان قرار می دهم. این کار از دو لحاظ مهم است: یکی این که زحمات نویسنده و مترجم هدر نمی روند و مردم با درک محتوای کتاب مشکور می شوند، دیگر این که آگاهان ما با رجوع به این کتاب، به غنای کار های بعدی خواهند افزود.

ویژه گی کتاب «پشتونستان» در این است که این منطقه را از  لحاظ ارزش های بشری نیز بررسی می کند. برخلاف محوریت های جریان خدایی خدمتگار، استعمار و موضع دولت افغانستان در این مساله، کتاب پشتونستان، بیشترینه ظرفیت ها و طبیعت پشتون های پاکستان را در بر می گیرد. هرچند دیدگاه های نویسنده و مترجم با گونه ای از تردید ها و بینش غیر پشتونی به گمان هایی منجر می شوند، اما سعی برای جلوه های مطلوب منطقه که پیراسته از مسایل سیاسی است، اثری را در جلو ما قرار می دهد که نمایانگر اهمیت توده هایی کثیری ست که همه چیز داشتند و دارند.

 بررسی تحلیلی کتاب «پشتونستان»، جنبه ها و ابعاد زنده گی اجتماعی پشتون ها را در کنار ارزشمندی زنده گانی صلح آمیز با اقوام غیر پشتون نیز محرز می کند. کتاب «پشتونستان»، ارزش های گسترده ی بشری، فرهنگی، اقتصادی را دربرگرفته و بر اساس آن ها، به تحلیل سیاسی می رسد.

فهرست مطالب کتاب «پشتونستان»:

• مقدمه
• یادداشت مترجم

بخش اول:

• سرزمین پشتون ها
• چترال
• هزاره
• کوهستان
• صوات
• ملکند
• دیر
• بونیر
• پشاور
• تیراه
• معبر خیبر
• باجور
• کوهات
• بنو
• دیرهء غازی خان
• دیرهء اسماعیل خان
• وزیرستان
• گومل
• وانه
• درهء توچی یا داور
• بلوچستان

بخش دوم:

• غلط فهمی پیرامون پختونستان
• پختونستان شمالی
• صوات
• پختونستان مرکزی
• پختونستان جنوبی (بلوچستان)
• کوهستان
• باجور
• مومند

بخش سوم:

• شاخه های پشتون
• افریدی
• یوسف زی
• ختک
• مومند
• وزیر
• مسعود (محسود)
• دور
• بیتنی
• اُتمان خیل
• غل زی
• قوم بلوچ
• قوم براهوی (بروهی)
• چغرزی
• ماوخیل
• امازی
• سالار و منصور
• ترکانی
• بنگش
• کاکر
• ترین
• شینوار
• ساپی
• توری
• اسک زی

بخش چهارم:

• زبان و ادبیات

بخش پنجم:

• پختونستان در ماقبل از دورهء مغول

بخش ششم:

• دورهء مغول (دعوای دیانت)

بخش هفتم:

• دورهء برتانوی (تجزیه و جدایی از افغانستان)

بخش هشتم:

• سیاست اداری برتانیه

بخش نهم:

• شبی که تجزیه صورت گرفت

بخش دهم:

• تجزیهء هندوستان

بخش یازدهم:

• حق خود ارادیت

بخش دوازدهم:

• استنتاج

دو ضمیمهء تاریخی و جالب:

• اعلان تقسیم
• جلسهء کمیتهء کاری (کمیتهء ورکینگ)
• سازش کانگرس و مونت بیتن
• بی وفایی کانگرس
• گفت و گوی خان عبدالولی خان با روان «فرهادی»
• ببلوگرافی انگلیسی
• صحبتی با هموطنان افغان و برادران پختون
• پیشنهادات من به حکومت افغانستان و …

ياداشت:  کتاب از اين لينک بدست بياوريد:

www.larawbar.com/data/library/politics/pashtonistan.pdf