لراوبر ویب پاڼه لراوبر يو افغان – تازه خبرونه
سږ کال د نوبل د سولی دجایزې د ترلاسه کولو لپاره د نړی ۳۸ ټولنې او ۱۹۹ تنه انفرادي اشخاص کاندید شوي وو چی په هغه جمله کی چینائي فعال ښاغلی لي یو، روسی وژل شوې د بشری حقونو مدافع، میرمن
نتالیه استومروا، د افغانستان د بشرې حقونو د کمیسون مشره میرمن سیما ثمر ، د ملګرو ملتو د بشر د حقونوپخوانې مشره د ایرلند تبعه میرمن میري رابنسون ، اود زیمبابوی د دولت مخالف مشر ښاغلی (Liu Xiaobo ) » مورګن شامل وو ، په پایله کی د چین د بشري حقونو فعال ښاغلي « لي یو شیائوبو
د ۲۰۱۰ کال د سولی د جایزی په ګټولو بریالی شو، ښاغلی « لي یو » اوس د چین په شمال کی د خپل بند دوره تیروي، هغه په کال ۲۰۰۹ کی د چین د یوی محکمی لخوا په یوولسو کلو بند محکوم شوی ، ښاغلی لي یو د « چاپتر ۸ » د کتاب یو لیکونکی هم دی، پدی کتاب کی چی د څو تنو لخوا لیکل شوی د چین له چارواکو نه غوښتل شوي چی هغه هیواد کی دی د بشری حقونو ته په احترام سره اصلا حاتو ته لاره پرانیزي ، ښاغلی لي یو په کال ۱۹۸۹ کی د تیاننمین د میدان په مظاهرو کی د محصلینو سلاکار وو .
د اکتبر په اتمه د نوبل د سولی د جایزی نایروژي کمیټه د یو اعلامیی په ترڅ کی ښاغلی لي یو د ۲۰۱۰ کال د نوبل د سولی د جایزې وړونکې اعلام کړ ، د نوبل د کمیټی چارواکو رسنیو ته وویل چی هغوی تر اوسه پدی ندي بریالي شوي چی ښاغلي لي یو او یا د هغه د میرمنی سره په چین کی اړیکی ټینګی کړي امکان لري که خپله لي یو چی په زندان کی ده پدی بریالې نشي چی د دسامبر په لسمه ناروی ته د خپلی جایزی د تر لاسه کولو په غونډی کی برخه واخلی جایزه به د هغه په استازیتوب د هغه میرمنی ته ورکړ شي هغه هم پدی شرط چې چیني مقامات د لي یو میرمنی ته ناروی ته د مسافرت اجازه ورکړي، د نوبل د جایزی په تاریخ کی یو بل ځلي هم داسی پیښه شوی ، کله چی ، په اتیایمی لسیزی کی روسی فزیک پوه ښاغلی سخاروف د نوبل د فزیک په جایزی وویاړل شو سخاروف په زندان کی وو او بیا وروسته د هغه په استازیتوب د هغه میرمن په ناروی کی دا جایزه تر لاسه کړه .
چینی مقاماتو لا پخوا ښاغلی لي یو ته د نوبل دسولی د جایزی مقابل کی سخت غبرګون ښودلی وو په تیر فبروری کی د چین د باندنیو چارو د وزارت وایاندښاغلي لي یو ته د نوبل د جایزی په اړه ویلي وو چی دا به ډیر ناسم کار وي چی هغه ته دا جایره ورکړ شي د جایزی د اعلام نه وروسته چینائی مقاماتو پدی هکله یو ځل بیا سخت عکس العمل ښکاره کړ چیني مقاماتو زیاته کړې چی دا جایزه به د چین او ناروی پر اړیکو ناوړه اغیزه وکړي۰
د نوبل جایزه هر کال هغو ټولنو او اشخاصو ته چی د کیمیا، فزیک ،طب ،ادبیاتو او دسولی په برخو کی لوې لاسته راوړنۍ ولري ډالې کیږي د دی جایزی اداري چاری په ستهکولم کی د نوبل د ټولنی لخوا سر ته رسېږي
، هره جایزه له یو مدال ، شخصي دیپلوم او نقدي پیسو څخه تشکیل شوی دا پیسی د الفرد نوبل د شخصي شتمنیو څخه برابریږي الفرد نوبل د ۱۹۹۶ کال د دسامبر په میاشت کی له جهانه سترګی پټی کړې خو په خپل وصیت پاڼی کی چې د هماغه کال د نوامبر په میاشت کی یی برابر کړې لیکلي وو چی د هغه د شتمنی یوه زیاته برخه دی د فزیک کیمیا طب ادبیاتو د پرمختګ او نړي کی د سولی او امن د لارې مخکښانو ته د جایزی په
په توګه ډالې شي. الفریدنوبل د سولی سره ډیر لیوال وو د هغه د علاقی مهم لامل دا هم وو چی د هغه اختراع « اتوم » په جګړو او وژنو کی هم کاریده ، همدا سبب وو چی هغه په خپل وصیت پاڼې کی د سولی جایزه د پنځمی جایزی په توګه دنورو جایزو تر څنګ زیات کړ۰
د نوبل د سولې جایزه د لمړي ځل لپاره په کال ۱۹۰۱ کی د سره صلیب د خیریه ټولنو بنسټ ایښودنکی « هانري دونانت » او « فریدریک پاسی » چی هغه هم د هغه وخت یو نړیوال سوله غوښتو ونکی شخصیت وو دواړه په ګډه سره د نوبل د سولی په جایزی و ویاړل شول ، دسولی لپاره د نوبل جایزه د ۱۹۰۱ او ۲۰۱۰ کلنو ترمنځ ۹۱ ځلی ټولنو او انفرادي اشخاصو ته ورکړ شوی دی ،پدی لیست کی داسی ټولنی هم شته چی د يوځلي نه زیات د دی جایزی په اخستلو ویاړ ل شوي لکه د ملګرو ملتو د کډوالو اداره یا ( یو ان اچ سی آر ) چی تر اوسه یی دوه ځلي یعنی په ۱۹۵۴ او ۱۹۸۱ کلونو کی د نوبل د سولی جایزی ګټلی او د سره صلیب بین المللی کمیټه یا ( آی سي آر سي) چی تر اوسه یی دری ځلي یعنی په ۱۹۱۷ ، ۱۹۴۴ او ۱۹۶۳ کلونو کی دا جایزه لاس ته راوړی ده ۰
تر اوسه ۶۲ تنو یوازی د نوبل د سولې دجایزې په اخستلو ویاړل شوي او ۲۸ ځلی بیا د جایزی ویاړ د دوه و اخستونکو تر منځ ویشل شوی مګر یو ځلی بیا په کال ۱۹۹۴ کی د نوبل دسولی جایزه د دریو تنو یعنی د فلسطین مشر یاسر عرفات او د اسر ائیلو د دوه و مشرانو اسحاق رابین او شیمن پریز ته په شریکه ورکړ شو ی دی.
تر اوسه په ۱۹ مواردو کی د نوبل دجایزی د ورکولو نه ډه ډه شوې ،د دی موضوع په اړه د نوبل د فوندیشن په اعلامیو کی ویل شوي چی د کاندیدانو لاسته راوړنې دومره د پام وړ نوې، همدا رنګه د لمړي او دوهمې نړیوالې جګړې په ځینو کلونو کی د نوبل د سولی جایزه چاته نده ورکړل شوې او د جایزې نقديی پیسې د راتلونکو کلنو لپاره سپما شوي دي.۰
بی له شکه نن د نوبل جایزه د نړی د یوی معتبری جایزی حیثیت موندلی چی هیڅ کومه بله جایزه د نوبل د جایزی سره پرتله کیدای نشي مګر په عین حال کی ځینی نیوکی هم د نوبل د جایزی پر چارواکو صورت نیسي ، د نوبل د جایزی د ګټونکو په لست کی د هغو هیوادو مشران هم شامل دی چی د نورو ځمکی یی په نا قانونه توګه په زوره تر خپلی ولکی لاندی راوستي دي چی ژوندی مثال یی اسرائیلی مشران دي چې په کال ۱۹۹۴ کی د نوبل د سولی جایزه یی د فلسطین مشر سره یو ځای تر لاسه کړ ، همدا رنګه د اسلامی هیوادونو ټولنې او پوهانو ونډه د نوبل د جایزی په تیرسل کلنی تاریخ کی ډیره ناڅیزه بریښي البته د دی لامل به که له یوی خواسلامی هیوادو سره د مور او میری سلوک وي خو له بلی خوا د تمدن له کاروان نه د ختیځو هیوادو بیرته پاتی والی هم باید له پامه ونه غورځول شي ، له بد مرغه په شلمی پیړې کی د خارجی زبیښاک، خپل منځي جګړو او اقتصادي ناوړه حالت له کبله د اسلامی هیوادونو پوهان او متخصصین د فزیک کیمیا طب او تکنالوژې په برخو کی په زیاتو لاسته راوړنو بریالي شوي ندي حال دا چی څو پیړې مخکې د ریاضي نه نیولی تر نجوم طب او ادبیاتو کی د نړي نامتو پوهان دختیځو هیوادو پوری تړلي وو .
د هغه ورځی په هیله چی د پوهی او تخنیک په ټولو ډګرونو کی د ختیځ او اسلامي هیوادو د پوهانو او متخصصینو د نویو لاسته راوړنو او هغو ته د زیاتو داسی جایزو شاهد اوسو .
والسلام
