کوټه) که (کويټه) وليکو؟)

ليکنه: عبدالنافع همت
———————–
(کوټه) د جنوبي پښتونخوا مرکز دی چي اکثره اوسېدونکي يې پښتانه دي. ما په دې ښار کي لس کاله ژوند کړی دی، د ځايي خلکو تلفظ ته هم ځير سوی يم، ټول دا ښار (کوټه) تلفظ کوي، خو پنجابيان يې (کويټه) وايي. د پېښور او ډيورنډ کرښي دې خوا ته ځيني پښتانه يې هم په پټو سترګو (کويټه) وايي او ليکي يې.
په اردو او پنجابي ژبه کي ډېر هغه کلمات چي فتحه (زوَر) لري په زېر تلفظ کوي، مثلا (رحمن)، (بحث)، (رحم)، (اخلاق) په زېر تلفظ کوي لکه (رِحمن)، (بِحث)، (رِحم)، (اِخلاق).
پنحابيان په انګرېزي ژبه کي هم زوَر په زېر تلفظ کوي. ما په (۲۰۰۰) ميلادي کال کي په پېښور کي له (بي بي سي) راډيو سره کار کاوه. زموږ يو انګرېز ايډېټر و چي نوم يې مَکْس (Max) و، ده به خپله هم ويل چي زما نوم (مکس) دی، خو زموږ پېښوري همکارانو به (مېکس) باله.
د کوټي نوم نه يوازي دا چي کوټيوال پښتانه يې (کوټه) ليکي، بلکي انګرېزان يې هم کوټه (Quetta) ليکي او کوټه يې تلفظ کوي. خبره له همدې انګرېزۍ څخه ورانه سوه. کله چي انګرېزانو د کوټي نوم (Quetta) وليکه، نو پنجابيانو د (Que) په تورو کي (ue) په زېر تلفظ کړ چي په دې ډول له (کوټه) څخه (کويټه) جوړه سوه.
بله وجه يې دا ده چي په اردو ژبه کي د عربي او فارسي غوندي په ساکن توري سره پيل نه سي کېدای، په دې ژبو کي که د هري کلمې د سر توری ساکن وي، دوی له ځانه حرکت ورکوي، مثلا (زمری) په (ازمری) او (سکول) په (اسکول) تلفظ کوي او دغه ډول يې ليکي هم، څرنګه چي د (کوټه) په کلمه کي هم (ک) ساکن دی، نو له دې امله پنجابيانو دا نوم له مجبوريه (کويټه) تلفظ کړ، په دې ډول ځينو پښتنو هم په پټو سترګو دا بڼه غوره وګڼله او اوس يې هم ليکي او هم يې وايي، خو (کويټه) نه ځايي خلک وايي، نه يې ليکي، نه له دې بڼي سره موافق دي او نه هم (کويټه) مانا لري.
——————————
ميرزاډوله خبريالان او ليکوالان
(۷۶) برخه