لراوبر ویب پاڼه لراوبر يو افغان – تازه خبرونه
تعریفونه
په هیواد په سطح د لوږی ه موضوع کی کوم سهام داران (Stakeholders) داخل دی؟
په نړۍ کی د وږو خلکو تعداد
آیا نړۍ په کافی اندازه خواړه د ټولو خلکو د تغذیی لپاره تولیدوی؟
د لوږی عوامل څه دی؟
آیا د وږو خلکو په تعداد کی په کمولو کی پرمختګونه شوی او کنه؟
اخځونه
تعریفونه
لوږه هغه حالت دی چی خلک نشی کولی په کافی اندازه مغذی خواړه (کاربوهایدریت ، شحم، پروټین ، ویټامینونه، مینرالو او اوبه) د یو فعاله او صحت مند ژوند لپاره ترلاسه کړی. پدی برسیره د انګریزی ژبی د آکسفورډ قاموس د لوږی د کلمی لپاره دری تعریفونه کوی:
الف: لوږه یو سخت او یا دردونکی احساس دی چی د خوړو د غوښتو(want) او هغه ته د اشتها د درلودلو له امله منځ ته راځی.
ب: د خوړو غوښتل او یا هم د هغه کمښت په یو هیواد کی.
پ: لوږه هغه حالت دی چی په کافی اندازه خواړه موجود نه وی او د هغه له امله شدیدی ناروغی او یا مړینه منځ ته راشی.
ج: یو شی لپاره ډیر میل درلودل.
ددی تر ځنګ د دایکانومست ورځپاڼی په ۲۰۰۳ (Economist, 2003). کی دلوږی په هکله وایی چی دا هغه حالت دی چی یو فرد نشی کولی یو قیمتی خواړیزه محصول واخلی او یا هم پدی نه پوهیږی چی راتلونکی خواړه به د کومه ځایه راځی.
سوتغذی (Malnourished) – هغه حالت ته وایی چی د کافی اندازی مغذی خواړیزه توکو د نه شتون یا د نه مصرف او یا هم د بی حده زیات مصرف له امله منځ ته راځی. هغه حالت چی په هغه کی په کی کافی اندازه د خوړو مصرف صورت ونه نیسی نو under-nutrition لامل کیږی او که چیری زیات مصرف صورت ونیسی نو over-nutrition لامل کیږی. دا دواړه یاد شوی حالتونه د فزیکی او روانی صحت د خرابیدو او د نورو نارغیو لامل کیدای شی. سوتغذیه دوه حالتونه لری . لمړی او مهم حالت یی د پروټین د انرژۍ له امله سوتغذیه ده چی معمولا د هغه خوړو له امله چی پروټین لری د نه اخستلو له کبله منځ ته راځی د بیلګی په توګه غوښه او یا نوری پروټینی زیرمی چی اخستل یی ګران دی نو د سوتغذیی لامل کیږی او په نړیواله کچه پدی ستونزه باندی خبری کیږی. ددی ترڅنګ دوهمه نوع سوتغذیه هغه ده چی د ویټامینونو او منرالونو د نه مصرف له امله منځ ته راځی مګر دا نوع یی په نړیواله کچه تر بحث لاندی نه نیول کیږی. نن ورځ په پرمخ تللو هیوادونو کی دریمه نوع د سوتغذیی د چاغښت (obesity) تر عنوان لاندی ځای په ځای شی.
غذایی امنیت (Food Security) – هغه حالت ته وایی چی ټول خلک، هر وخت د فعاله او صحت مند ژوند لپاره په کافی اندازه صحی، مغذی او قابل د استفادی خواړیزه توکو ته لاس رسی ولری.
په هیواد په سطح د لوږی په موضوع کی کوم سهام داران (Stakeholders) داخل دی؟
ټول هغه کسان چی د هیواد تابعیت لری
ټول هغه کسان (بهرنیان او کی داخلی) چی په یو هیواد کی اوسیږی
دولتی اداری
غیر دولتی سازمانونه
داوطلبانه او حمایتی سازمانونه
سیاست مداران او پالیسی جوړونکی
مطبوعات
پوهنتونونه
تجارتی او کاری بنسوټونه
په نړۍ کی د وږو خلکو تعداد
تر اوسه هیځ ځوک نه پوهیږی چی په واقعی توګه څومره خلک به سوتغذی وی . خو د د خوړو د نا امني (Food Insecurity) دی و راپور په ترځ کی چی د دخوړو دنړیوال سازمان (FAO) لخوا په ۲۰۱۰ کی په چاپ ورسید په نړۍ کی ۹۲۵ ملیونه خلک سوتغذی دی.
په لاندنی ګراف کی د وږو خلکو تعداد په نړی کی د د ۱۹۹۵ او ۲۰۱۰ کلنو ترمنځ د یو زیاتیدونکی خط په توګه ښودل شوی دی. ددی زیاتیدنی عوامل په لاندی توګه دی:
د دولت او نړیوالو سازمانونو زراعت ته د نه پاملرنی او د هغه څخه د غریبو خلکو لیری کیدل
اوسنی نړیوال اقتصادی بحرانونه
په څو تیرو کلنو کی د خوړو د قیمتونو لوړیدل
نن ورځ په نړۍ کی ۷ بیلیونه خلک ژوند کوی نو د ددی تخمین له مخی چی دخوړو نړیوال سازمان د ۹۲۵ ملیونو نفر کړی وو چی د دټول یاد شوی نفوس ۱۳.۱ ٪ کیږی او یا هم ویلی شو.
د غذایی ناامنۍ زیاتره متاره شوی برخه په نړۍ کی اطفال دی. هغه اطفال چی په کافی اندازه خواړه نه ورته رسیږی په هر کال کی تقریبا ۱۶۰ ورځی د ناروغیو له امله کړیږی. خرابه تغذیه د تقریبا هرکل د ۵ ملیونه اطفالو ژوند اخلی. پدی نژدی وختونو کی د (de Onis 2000). د ځیړنی له مخی ویل کیږی چی په مخ تلونکو هیوادونو کی دسوتغذی له امله چی د ټیټی ونی یا نه ودی (stunting) په اساس اندازه کیږی تقریبا ۳۲.۵٪ اطفال متاثره دی. په جغرافیای لحاظ په نړۍ کی ۷۰ سلنه خلک په آسیا، ۲۶ سلنه په افریقا ، ۴ سلنه په لاتینه امریکه او کارابین کی ژوند کوی. په ډیرو ځایونه کی داسی هم لیدل شوی چی چی دا ستونزه کله نا کله د سوتغذی میندو څخه منځ ته راځی، یعنی ۱/۶ نوی زیږدونکی اطفال کم وزن لری. دا کم وزنی دهغوی د زده کړی د معیوبیت ، روحی ستونزو، غیر منظمی ودی، ضعیف روغتیای او معافیتی حال، ړندوالی او مخکی له وخت څخه مرګ لامل کیږی.
آیا نړۍ په کافی اندازه خواړه د ټولو خلکو د تغذیی لپاره تولیدوی؟
د ددی پوښتنی ځواب هو دی. نن ورځ نړۍ د ۷۰٪ نفوس د زیاتیدو په شتون سره سره د ۳۰ پخوانیو کلنو په پرتله ۱۷٪ زیات خواړه تولیدوی. د (FAO 2002, p.9). د تخمین له مخی دا مقدار کولی شی چی د هر فرد لپاره حد اقل ۲۷۲۰ کیلوکالوری د هری ورځی لپاره تولید کړی. مګر ستونزه داده چی په نړۍ کی ډیر خلک څمکی ته لاس رسی نلری چی په هغه باندی کرکیله وکړی او یا هم په کافی اندازه عایدات نلری چی په هغه باندی تولیدی عوامل واخلی.
د لوږی عوامل څه دی؟
فقر د لوږی یو بنسټیزه عامل دی. د نړیوال بانک د تعریف له مخی فقر هغه حالت دی چی په هغه کی یو فرد یا ټولنه د هغه د خوښۍ او سلامتۍ څخه محروم وی، چی بیلا بیل اړخونه لری. دا اړخونه کیدا شی چی کم عاید او یا هم عدم توانایی د دی وی چی یو فرد ونشی کړلی چی خپل ابتدایی او اساسی ضروریات د خپل ژوند د امرار او انسانی مقام دساتلو لپاره پوره کړی. ددی تر څنګ نور اړخونه یی ټیټ صحی حالت ، ټیټی زده کړی، پاکو او صحی اوبو او تشنابونو ته لاس رسی نه درلودل، غیر کافی فریکی امنیت،سرپناه ، د غږ نه درلودل، او غیر کافی توانای او فرصتونه چی خپل ژوند ورباندی بهتره کړی. د نړیوال بانک د یو تخمین له مخی چی په ۲۰۰۵ کال شوی وو تقرییا ۱ږ۳۴۵ ملیونه خلک په پرمخ تللو هیوادونو هره ورځ خپل ژوند د ۱.۲۵ امریکایی ډالرو او یا تر هغه کم مقدار باندی تیروی. او اوس مهال ویل کیږی دا مقدار تقریا ۱.۷ ملیونه نفرو ته رسیږی. فقر عموما په دوه برخو ویشل شوی دی یو یی عایداتی فقر (Income poverty) او بل یی هم انسانی فقر (Human poverty) دی. دفقر مختلف اړخونه :
متزلزله بدیل معیشت
د ځای نه شتون
فزیکی محدودیتونه
د جندر اړیکی
دټولنزو اړیکو ستونزی
عدم امنیت
د زور واکانو لخوا تهدیدونه
دټولنزی تاسیساتو بی ارزښته کول
محدودی توانایی
په ټولنه کی ضعیف سازمانونه
دوهم مهم عامل یی خطرناکه اقتصادی او سیاسی سیستمونه دی . په نړۍ کی لیدل کیږی چی اکثره تولیدی منابع او عایدات د فوج، سیاسی او اقتصادی قوتونو تر ولکی لاندی دی چی اساسا د معمولی خلکو لاس رسی نه ورته کیږی. یو معیاری اقتصادی سیستم چی د تولید او تبادیلی په اساس منځ ته راځی د ختمیدو په حال کی دی. اساسا دولتونه ددی لپاره وی چی دخپلو خلکو لپاره هغه مواد یا سهولتونه چی چی هغوی نشی کولی ورته تهیه کړی د بیلګی به توګه دهیوادملی امنیت راوستل .
دریم عامل یی سیاسی او امنیتی برخوردونه دی. په نړۍ کی نن ورځ تقریبا په هر هیواد کی ستونزی موجودی دی چی د هغه له امله یو تعداد خلک کوشش کوی چی د کلو او بانډو څخه ښارونو ته راشی او ځینی نور یی بهر ته مهاجرتونه کوی. په ۲۰۰۸ کال د مهاجرینو د نړیوال سازمان UNHCR د یو راپور له مخی په نړۍ کی ۱۰ ملیونه مهاجر وجود لری. او دهغه خلکو تعداد چی د برخوردونو له امله بی ځایه کیږی یا Conflict Induced Internally Displaced persons (IDPs) تعداد یی ۲۶ ملیونو نفرو ته رسیږی. دپورته یاد شوی راپور له مخی ۱.۰۲ بیلیونه خلک د مضمنه لوږی څخه او ۳۶ ملیونه بی ځایه شوی خلک ،رنځیږی.
څلورم عامل یی لوږه پخپله د لوږی او فقر عامل دی. معنی دا چی لوږه د انسان د کار کولو مخه نیسی، د لیک لوست معیوبیت منځ ته راوړی او د نورو ورته فعالیتونو څخه مخ نیوی کوی. نو ددی په اساس موجوده لوږه د نوری لوږی او فقر لامل کیږی.
پنځم عامل یی د د اقلیم تغیرات دی. نن ورځ په نړۍ کی ځینی ځایونه لیدل کیږی چی په هغه کی ډیر سیلابونه ، وچ کالی او داسی نور طبعی ناورینونه پیږیږی. دا ناورینونه ددی لامل کیږی چی تول تولیدی فعالیتونه متاثر شی او عایدات کم او یا هم بیخی له منځ ولاړ شی ، نو ددی په ترځ کی لوږه اوفقر زیاتیږی.
شپږم عامل یی په نړۍ کی د تیلو دقیمتونو لوړیدل دی.
اوم عامل یی د بایوفیول یا نباتی تیلو تقاضا ده.
آتم عامل یی د تجارانو لخوا د خوړو احتکار دی.
نهم عامل یی په پرمخ تلونکو هیوادونو کی عایدات کم دی.
آیا د وږو خلکو په تعداد کی په کمولو کی پرمختګونه شوی او کنه؟
ددی پوښتنی ځواب په عمومی شکل سره منفی دی. څکه چی د خوړو دنړیوال سازمان د ۱۹۹۶ د ناستی په ترځ کی پلان ونیول شو په ۲۰۱۵ کی باید د نړۍ دوږو خلکو کچه نیمایی ته را ښکته کړل شی. چی په هغه وخت کی ییی تعداد ۸۲۴ ملیونه وو او حال دا چی اوس یی تعداد ۹۲۵ ملیونه دی، چی د کمیدو په ځای زیات شوی دی. مګر د یاده باید نه وی وتلی چی په آسایا، لاتینه امریکا او کارابین کی ځینی پرمختګونه شوی دی.
اخځونه
Black RE, Morris SS, Bryce J. “Where and why are 10 million children dying every year?”Lancet. 2003 Jun 28;361(9376):2226-34.
Jennifer Bryce, Cynthia Boschi-Pinto, Kenji Shibuya, Robert E. Black, and the WHO Child Health Epidemiology Reference Group. 2005. “WHO estimates of the causes of death in children.” Lancet ; 365: 1147–52.
Cafiero, Carlo and Pietro Gennari. 2011. The FAO indicator of the prevalence of undernourishment FAO
Caulfield LE, de Onis M, Blössner M, Black RE. Undernutrition as an underlying cause of child deaths associated with diarrhea, pneumonia, malaria, and measles.American Journal of Clinical Nutrition 2004; 80: 193–98.
Shaohua Chen and Martin Ravallion. June 2004. “How have the world’s poorest fared since the early 1980s?” World Bank Policy Research Working Paper 3341 Washington: World Bank.
de Onis, Mercedes, Edward A. Frongillo and Monika Blossner. 2000. “Is malnutrition declining? An analysis of changes in levels of child malnutrition since 1980.” Bulletin of the World Health Organization 2000, : 1222–1233.
Food and Agriculture Organization, International Fund for Agricultural Development, World Food Program. 2002 “Reducing Poverty and Hunger, the Critical Role of Financing for Food, Agriculture, and Rural Development.”
Food and Agriculture Organization. 2006. State of World Food Insecurity 2006
Food and Agriculture Organization. 2010. The State of Food Insecurity in the World 2010http://www.fao.org/docrep/013/i1683e/i1683e.pdf
Food and Agriculture Organization. 2011. “The State of Food Insecurity in the World 2011”http://www.fao.org/docrep/013/i1683e/i1683e.pdf
Headey, Derek. 2011. “Was the Global Food Crisis Really a Crisis? Simulations versus Self-Reporting”, IFPRI Discussion Paper 01087.
International Food Policy Research Institute. 2010. 2010 Global Hunger Index
Masset, Edoardo. 2011 In Press. A review of hunger indices and methods to monitor country commitment to fighting hunger Food Policy.
http://oald8.oxfordlearnersdictionaries.com/dictionary/hunger
Pelletier DL, Frongillo EA Jr, Schroeder D, Habicht JP. The effects of malnutrition on child mortality in developing countries. Bulletin of the World Health Organization 1995;73: 443–48.
United Nations High Commissioner on Refugees. 2007. Statistical Yearbook 2006 “Main Findings”
UNHCR 2008 Global Report 2008 “The Year in Review”http://www.unhcr.org/4a2d0b1d2.pdf
World Bank. Understanding Poverty website
World Health Organization Comparative Quantification of Health Risks: Childhood and Maternal Undernutition
