لراوبر ویب پاڼه لراوبر يو افغان – تازه خبرونه
اوشاوا ــ کاناډا
دروژې ۱۳مه ۱۴۳۲هق
لومړی به شعررانقل اوبیابه خپلي خبري ورسره مل کړم. شعرمي په اوسني لیکدودکښلی دئ.
گــــــــــــــوره فضل دسبحان پرموږســـــــــــوی بې پایان
ښه امیرئې دئ راکـــــــــړی پررعیتومــــــــــــــــــــــهربان
خدایه ته ئې په خپل فضل ښه تابع کــــــــــــــــړې دقرآن
صفتونې خــــــــــوراډېردي ځکه ســـــــــــــــــوکوته بیان
فراخه لووسیله گــــــــــوره فراریان ســــــــــــوه راروان
صـــــــــفایي دنِیّت دومري ټــــول رعیت ئې مخلصان
چي په نــوم حبیب الله دئ بېگانه ئې کـــــړه دوستان
ترقي دعلــــــــــــــــــم واروه چي حیرت وړي سامعان
مدرســـــــــــــــه ئې بِناکړې پکښې لـــــــــولي هَلوکان
ددې نـــــــــــوم حبیبیه دئ پاک الله دې سي پاسبان
مضامین ئې دادي وروره چي زې تاته کـــــــړم عیان
اول ســــــرئې دینیات دئ چي دین ټول سي په روښان
تجویدعـــــلم ئې دویم دئ چي صحیح لــــــــولي قرآن
عربي اوفــــــــارسي دواړه عجم ســــــــــــــــــوه عرَبِیان
پنځـــــم خپله پښتوراغله ښــــــــــه ئې وایي کابلیان
تاریخ علم هم پکښې دئ خصوصــــــــــــابیادافغان
نقشه جات واړه په لولي دانگرېزهــــــــــــم دجاپان
دحساب عــــــــــلم اتم سو پـــــــــرطریق دانگلستان
نهم خپل رقوم سیاق دئ چي هـــــمه سي میرزایان
لســــم کارئې مشاقي ده ټــــوله دي خوشنویسان
انگــرېزي و اُردو واړه سوجواب دهندوستان
قواعـــداوورزش گوره هــــــــرهلک ئې پهلوان
یــــــــــــوه بله مدرسه ده استادان ئې دي تُرکان
دهغې نـــــــوم حربیه دئ چي راووزي افــــسران
بیادریــــــمه مدرسه ده پکښې لولي سِپَهیان
پـــــــــــه نامه نادریه ده طُلبائې جــــــــــدیدیان
باري ربه مـــــــــــهربانه سلطــان ته ئې د جهان
ښه امیردئ ته ئې ښه کړې
چي نــــــصرت مومي پټان
دباطن تـــــــــــرقي ورکړې
چي انگـــــرېزکي مسلمان
یااله الــــــــــــــــــــــــعلمینه
چي رحیم یې هـــــم رحمن
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
داشعرمولوي صاحب مرحوم په ۱۳۲۸هق =۱۹۱۰ع کال په کندهارکي ویلی دئ اودشعرپه سرکي ئې پریوه کونج ئې” اول شعرحقیرمیباشد” اوپردابل کونج ئې”درقندهار۱۳۲۸گفته شده”. ورته کښلي دي.دغه وخت مولوي صاحب شل کلن زلمی وو اوپه کابل کي له خپل ماما مولوي عبدالرب (۲۱فبروری ۱۹۱۹ع وفات) سره دکابل دچوب فروشۍ په شاهي مدرسه کي اوسېدئ اوپه دغه مدرسه کي ئې د لومړي پښتوښوونکي په توگه وظیفه درلوده. دشعرویلوپروخت به غالبا له کابله کندهارته راغلی وو.
شعرټول دېرش بیته دئ اولومړۍ مسوده ده خووروسته ئې ځای ځای په بل قلم زیاتی وکمی پکښې راوستی دئ.دوروستي بیت په پای کي ئې تش ځای ورته پرې ایښی دئ اوڅوک ویلای سي چي نوربیتونه ئې هم په خیال کي ول، خووخت ئې نه دئ ورته موندلی. شعردمولوي صاحب دنورواشعاروپه شان هنري ښېگڼي نه لري خودتاریخي معلوماتوله پلوه ډېرڅه راکوي.
دشعردویلوپروخت دسراج الملة والدین امیرحبیب الله خان پرپاچهۍ باندي نهه کاله و درې میاشتي تیري سوي وې. دشعرپه پنځم بیت کي دامیر” پراخه لووسیله” ستایل سوې ده اووایي چي “فراریان” راروان دي.”وسیله”دکندهارپه لهجه کي د”پېرزویني،لوریني”په معنا کاریږي. “وسیله ناک” دهغه چاصفت کېدلای سي چي پرنوروئې ترحم اوپېرزوینه زیاته وي.البته په عربي ژبه کي”وسیله” د(سبب، ذریعه، واسطه) معنالري. له فراریانوڅخه مرادهغه کسان دي چي دامیر عبدالرحمن خان په وخت کي له وطنه څخه شړل سوي ول. په دغو فراریانوکي د”مصاحبینو” او” طرزي”کورنیوهیوادته ترراتگ وروسته په دربارکي لوی لوی مقامونه وموندل اودافغانستان په سیاست اوادب کي ئې ستررول ولوباوه. امیرحبیب الله خان ددغو فراریانودمعافۍ اووطن ته دبیرته راستنېدلوفرمان د۱۳۲۲هق = ۱۹۰۴ع کال دروژې پر دوولسمه صادرکړ.
په نهم اولسم بیت کي د”حبیبیه” مدرسې تاسیس ته اشاره سوې ده. داهغه مدرسه وه چي مولوي صاحب مرحوم پخپله درس پکښې لوستی وواودعلامه حبیبي له خولې”ځکه چي کورنۍ زده کړي ئې دمخه بشپړي کړي وې، نوژرپه دغه مدرسه کي لومړی دپښتومعلم سو” (وگ : پښتومثنوي ــ دسریزي الف مخ). حبیبیه مدرسه په ۱۹۰۳ع کال په کابل کي جوړه سوې وه.
په پنځلسم بیت کي دحبیبیه مدرسې دمضامینوپه لړکي د”پښتو” نوم هم اخلي اووایي چي کابلیان ئې ښه وایي( سمي خبري په کوي). موږته له خپلوتاریخوڅخه داسي معلومه سوې ده چي دحبیبیې مدرسې تدریسي نصاب ته پښتوژبه په ۱۳۳۴هق = ۱۹۱۵ع کال شامله سوې ده (وگ : دافغانستان تاریخي پېښلیک ــ ۲۲۷مخ اوپښتومثنوي دسریزي الف مخ). خوددې شعرله مخي چي په ۱۹۱۰ع کال ویل سوی دئ ،څوک ویلای سي چي پښتوژبه تر۱۹۱۵ع کال پخواهم تدریسېدله.
په اووه لسم بیت کي ئې له “نقشه جات” څخه مرادجغرافیه ده چی دمدرسې په تدریسي نصاب کي له اوله سره شامل وه.
په اتلسم بیت کي ئې ویلي دي چي دحساب علم ئې دانگلستان په ډول وایه. له دې څخه به لکه ځرنگه چي ارواښادغبارهم پخپل کتاب “افغانستان درمسیرتاریخ” ــ لومړي ټوک ــ ۷۰۲مخ کي یادونه کړې ده،مراد” جبرومقابله،مثلثات،هندسه تحلیلی” وي. دغه مضمونونه په”اعدادیه” دوره کي تدریس کېدل. حبیبیې مدرسې درې دورې” ابتدائیه، رشدیه اواعدادیه” درلودې.
په نونسم بیت کي د”خپل رقوم سیاق” یادونه سوې ده. داسلامي هیوادوپه دودیزوتدریسي نصابوکي ئې دحساب علم ته”سیاق” وایه(غیاث). سیاق یورازخط(لیک) ته ویل کېدئ. میرزایانوبه په دغه خط سره دشیانواندازې اووزنونه لیکل.رقوم د”رقم” جمع ده. په رقوم کي عددونه اودهغوڅلورطریقې(جمع، تفریق، ضرب، تقسیم) راتلل. رقوم اوسیاق یعني عددي حساب اودوزنونواواندازودښوولوخاص لیک.
په درویشتم اوڅلیرویشتم بیت کي د”حربیه مدرسې” نوم یادسوی دئ. دانوم په نوروتاریخوکي د”مکتب حربیه” په نامه ثبت دئ چي وایي په ۱۹۱۰ع کال تاسیس سو. ارواښادغبارئې هم یادونه کړې ده اودافغاني وخارجي استادانونومونه ئې هم راوړي دي.په پنڅویشتم اوشپږویشتم بیت دیوې بلي مدرسې نوم هم اخیستل سوی دئ اووایي چي”نادریه” نومیږي او”سِپَهیان = سپاهیان” درس پکښې وایي اوزده کوونکي ئې”جدیدیان” دي. ددغي مدرسې یامکتب نوم ماته نوی دئ اونورومنابعونه دئ راوړی.
په هرصورت داشعرله یوې خوا له دې اسیته مهم دئ چي دهیواددیوې ټاکلي دورې دفرهنگي مؤسسې په باب معلومات راکوي اوله بل پلوه بیاتاریخي اهمیت ځکه لري چي دمرحوم مولوي صالح محمدهوتک لومړی شعردئ. زه خوښ یم چي ددې شعرپه باب دهغه ترویلویوسل ویو(۱۰۱)کاله وروسته محترمولوستونکوته معلومات ورکوم اومرحوم مولوي صاحب دکشري لورمریم صالحي څخه مننه کوم چي داشعرئې دخپل محترم والدله نوروناخپروسوواشعاروسره یوځای خوندي کړی وو . زه به که دپاک خدای رضاوه، دمرحوم مولوي صاحب دغه نورناخپاره سوي پښتواوفارسي اشعارپخپل وخت کي نشرکړم.
