د بنګله دېش بې ستري (دولسمه برخه)

د (يو تن يو رايې) په پاى کې د اسامبلې له درۍ سوه ديارلسو څوکيو څخه يوسل او نهه شپيته څوکۍ ختيځ بنګال وگټلې چې بې ساري اکثريت و. دا برياليتوب د شيخ مجيب الرحمن لپاره يوه خدايي لويه تحفه وه. او ده هم له هغې څخه د پوره ګټې اخستلو هڅه وکړه. د عوامي ليګ د شپږفقريزې غوښتنې تود هرکلى وشو او د انتخاباتوپه ترځ کې د بنگالي ناسيوناليزم بڼه وځليده. دې بې سارې کاميابي د يحيى خان ټولې دسيسې او لاسوهنې شنډې کړې او پخپله په لومه کلک بند شو.  د ناکامه شوي جنرال حواس له دې وروسته بيا هيڅ په ځاى نشول اود قهر او غضب خولې يې وچې نه شوې. وروسته بيا د پوځي بيرحميو اواستبداد په توګه د دې سياسي مسئلې حل د پاکستان په ټکر ټکر کيدو منتج شو. د ١٩٧٠ کال د اپريل په لمړۍ نيټه يحيى خان بيله مقدمې په لوړه چيغه د تورې بلا په راويښولو پيل وکړ  او ټول سيستم په کار ولويد.
د پاکستان په ډول په يوه هيواد کې  چې د خبرواو بيان ازادي ناممکنه ده نو ډيره توجه دې اصل ته کيږي چې څه ويل کېږي او څنګه ويل کيږي. هغه څوک ښه دي چې خوله پټه وساتي او څه ونه وايي. سياست او سياسي برياليتوب هم پدې اړه لري چې څه وويل شي او څنګه وويل شي.
د ١٩٧٠ کال دوبى او هم لس مياشتې انتخابات څه ناڅه نيمايي ته رسيدلي وو او جريان يې درلود. تر اوسه پورې د حکومتي لاسوهنې او دسيسې په هکله د اولس کوم جدي شکايات لا راپورته شوي نه وو چې سياسي ليډرانو د يوه بل په ګريوانونو کې منګولې خښې کړې وې او د يحيى خان له استوګنځي څخه وتل او ننوتل. په ښارونو کې کله کله څه متفرقه تشدد او کوڅه ييزې شخړې پېښېدلې. توطيو او لاسوهنو په ډيره چټکتيا پرمختګ کاوه.
که څه هم کله کله د ورځپاڼود مخونو  ډکولو ته څه ورسيده، مگر افواهاتو ويل چې (يحيى خان توس په لستوڼي کې پټ کړى و او دا توس به په داسې مناسب وخت کې ولوبولى شي چې سياسي خط السيراو ډول څرګند او لوبه وګټي.) دې قيصې  څو اړخونه لرل، غوړه اړخ يې دا و چې يحيى خان يوه کميسيون ته وظيفه ورکړې وه چې د سياسي قانونبڼه بدله کړي. له دې څخه د ده مطلب دا و چې په ظاهري بڼه او وړاندې کولو کې يې بدلون راشي مگر په اصليت او هسته کې به يې تغير نه وي-  هڅه وشوه. حقايق يې په يوه اړخ او بل اړخ واړول ، مگر بيا هغه ځواب ته ورسيدل: دخيځ بنگال او پاکستان تر منځ يواغيزناک توازن د هوس او هوا بازي د لاس ته راوړلو لپاره د پوځ پياوړي کول او د جنرال يحيى خان د دې ټولوپه سر کلک اوارام ناکيناستل وو. داسې ويل کيدل چې دا بدلون به اسامبلې ته وړاندې او د اسامبلې غړي به د (مصالحې فورمول) ته غاړه کيږدي اوټول څه به په هغو يوسل او شلو ورځو کې چې د اساسي قانون د جوړولو لپاره ټاکل شوې وې سر شي.
کوم ورځپاڼ ليکونکي چې ما ته دا قصه وکړه جرئت يې نه شو کولاى چې چاپ يې کړي. مگر پخپله يې هر چا ته په ډير اطمنان ويل چې هغه څه چې وايي د باوري منابعو (From the horse’s mouth)  څخه يې اروېدلي دي.  د باوري منابعو منظور هم دلته د پريزيډنټ له سياسي مشاور څخه و. د افواهاتو ژرندې په راولپنډۍ، کراچۍ اوډاکه کې په پوره چټکتيا ګرځيدلې. عمومي اذهان د هغو معجزو پيښېدو ته چې په هکله يې خبرې اترې کيدلې سترګې په ليار وو او هره ګړۍ د پريزيډنټ يحيى خان د پټ کړي توس په پلټنه بوخت و.
په پاکستان کې هم چا د ختيځ بنګال د سياسي منظرې بدلون ته دومره توجه نه کوله.  په هغه ځاى کې د شيخ مجيب الرحمن غوښتنه د  دې لپاره چې د ده د ګوند د اعلاميې په هکله دې ريفرينډم وشي، پياوړې شوې وه. يو ګڼ شمير اصلاح غوښتونکي د دې نظر په هکله د هغه په شا پسې ولاړ وو. دې پېښو په پنجابي ډلې باندې دومره اغيزه نه وه کړې او يحيى خان د ټولو په سر کې لکه د تل غوندې بيله خيال او فکر څخه ځاى پرځاى و.
دا خورا په زړه پورې خبره ده چې د جمهوري تشکيل په لانديني پوړ کې يوې سياسي کړۍ فعاليت کاوه.  دا کړۍ له پينځوتنوجنرالانو او دوه تنه ملکي ملکي مامورينو څخه عبارت وه. جنرال حميدخان د پوځي پرسونل، مشر-ليفټيننټ؛ جنرال پيرزاده د پوځي پرسونل د پريزيډنټ مشاور اوکه ژوره کتنه ورته وشي نوموړى د پاکستان صدراعظم و. ليفټيننټ جنرال ټيکه خان چې يو کال وروسته يې د بنگال دقصاب افتخار وګاټۀ؛ ميجر جنرال اکبرخان د مرکزي استخباراتو مدير؛ اوميجر جنرال عمرخان چې د نوې تشکيل شوې (نشنل سيکيوريتي) د کميټې مشر و. دې ټولو له يحيى خان سره مستقيمې اړيکې لرلې. دوهملکي مامورين چې رضوي د ملکي استخباراتو مدير او م.م. احمد د پريزيډنټ اقتصادي مشاور و.
پاسنيو عاليجنابانو چې په نننۍ کړۍ کې ظاهراً د يحيى خان مشاورين وو، مگر وروستۍ پريکړه پخپله د ده په لاس کې وه. هغوى په هره کاسه کې لويدلي وو مګر د شيخ مجيب الرحمن د  سياسي خطر په هکله ړانده کاڼه شول. داسې ويل کيدل چې په لومړنيو وختو کې ځينې رپوټونو ته اهميت نه ورکيده او ځينې هغه څوک چې په ختيځ بنګال کې يې فعاليت کاوه له شيخ مجيب الرحمن سره د زړه سوي او ملګرتيا په تور تورن کړل شوي اود باور وړ نه بلل کيدل.
د ختيځ بنګال په بې شميره جماعتونو کې د ملايانو غږ اوموعظې چې د جماعت العلما د نوم تر سيوري لاندې يې ځان تيراوه، هم د بيروکراسۍ او امرانو ملاتړ او ستاينه کوله. په دې ټولوبرسيرهله شيخ مجيب الرحمن سره د مولانا بهشاني مخالفت خورا غوره خبره وه. د بهشاني ډلې فکر کاوه چې په يوه درۍ اړخيزهمجادله کې به خصوصاً له حکومتي منابعو څخه په لږه مرسته وکولاى شي عوامي ليګ مات کړي اوخپل شوم مقصد  ته ورسيږي. مګر دا غرور له هغه څه سره چې څرګند شواهد وو په مطلق تضاد کې و. زما خپل تخمين کله چې د ١٩٧٠ کال د نوامبر په مياشت کې ختيځ بنگال ته لاړم دا وچې عوامي ليګ به په ډيره اسانۍ بريالى شي. د هغوى د يوسل او دوه ويشتو څوکيو په مقابل کې کوم رښتينى حريف موجود نه و. په پاتې څلويښتو څوکيو کې به هم ضروري نيمايي دوى ګټلې واى چې ټول شمير يوسا او دوه څلويښتوته ورسيږي. دا له هغه نيټې څخه پخوا خبره ده کومه چې څو ورځې وروسته د ختيځ بنګال جنوبي غاړه اوبو اوخونړيو سيلاوونو ورانه کړه. له دې پېښې سره نو حوصله تمامه شوه. نور نو هيڅ پاتې نه وو. د نړۍ له هر ګوټ څخه مرستې راروانې وې مګر پاکستان هيڅ سر پورته نه کړ اوغوږونه يې کاڼه واچول. په دې پسې بله شرم اوره پيښه هغه وه کومه چې د کوم حکومتي غټ غړي د بد فعل کولو په هکله را پورته او د بنگال اولس له خوا په کلکه وغندل شوه. هغه ووچې د شيخ مجيب الرحمن غوښتنه چې د انتخاباتو لپاره د ده په شپږ فقريز پلان ريفريندم کول وو عملي شوه او نتيجه يې هغه وه چې  ټولې نړۍ وليده.