د مورنۍ ژبې نړيواله ورځي دنمانځني راپور او پريکړه ليک

د ۲۰۱۰ فبروري ۲۱ مه (د ۱۳۸۸ کال د کب دویمه) د یکشنبې ورځ افغان کلتوري ټولنې جرګې له خوا ولمانځل شوه

د فبروري ۲۱ مه د يونسکو له خوا د مورنۍ ژبې د نړيوالې ورځې په توګه پېژندل شوې ده چې هرکال د نړۍ په بېلابېلو هيوادونو کې لمانځل کيږي. سږ کال د مورنۍ ژبې نړيواله ورځ د کلتورونو د نژدې والي د نړیوال کال په چوکاټ کې لمانځل کیږي، او ژبې له څو اړخونو د ستراتیژیک اهمیت لرونکې ګڼي:

1. هویت،او د کلتوري میراثونو ساتنه،
2. پوهاوی او تفاهم،
3. ټولنیز نژدې والی،
4. ښوونه او روزنه، په مورنۍ ژبه زده کړه او څو ژبې زده کړه
5. پرمختیا

په افغانستان کې دا ورځ د افغان کلتوري جرګې له خوا چې د هیواد په دننه او له هیواده بهر د نژدې ۲۰۰ افغان کلتوري ټولنو د همغږۍ یو مرکز دی، ولمانځل شوه
غونډه د مولوي صیب صدیق الله فدایي له خوا د عظیم الشان قرآن د څو آیتونو په تلاوت متبرکه شوه،او بیا د افغانستان ملي سرود وغږول شو.
تر هغه وروسته د کابل پوهنتون استاد پوهاند میرازي صیب د ښه راغلاست وینا وکړه او د غونډې هدفونه یې تشریح کړل، چې په دې ډول وو:
 د مورنۍ ژبې د نړیوالې ورځې د سپارښتنو عملي کول او
 په افغانستان کې د متوازنې زده کړې او کلتوري میراثونو د ساتلو لپاره د ټولو ژبو وده او پالنه
وروسته د مورنۍ ژبې د تاریخچې او ارزښت په باب امیر جان وحید احمد زي یو پریزنتیشن وړاندې کړ. بیا د پوهنې او اطلاعاتو او فرهنګ وزارتونو استازو ویناوې وکړې:
 د پوهنې وزارت تدریسي معین ښاغلي محمد صدیق پتمن (چې د پوهنې وزیر پیغام یې ولوست او خپل نظرونه یې بیان کړل)
 د اطلاعاتو او فرهنګ وزارت د ځوانانو د چارو معین ښاغلي غوث لنډې خبرې وکړي،
بیا د قومونو په استازولۍ لاندې کسانو ویناوې وکړې:
 د ازبکو ورونو په استازولۍ ښاغلي اسدالله ولوالجي،
 د پشه یي ورونو په استازولۍ الحاج محمد حسن حسام،
 د بلوڅو ورونو په استازولۍ ښاغلي عبدالستار پردلي،
 د پښتنو قومونو په استازولۍ ښاغلي مامور سپر

د ملګرو ملتونو د یونسکو د دفتر د مشر پیغام د ښاغلي صدیقي له خوا ولوستل شو.

ویناوالو په ټوليزه توګه د ژبوپه اهميت او په ځانګړي ډول په مورني ژبه د زده کړې په ارزښت يې رڼا واچوله او له دولت، نادولتي ټولنو، ملګرو ملتونو، ملي شورا او ټول ولس څخه يې وغوښتل چې د افغانستان د ټولو ژبو د ساتنې، بډاينې او ودې لپاره مټې راونغاړي او په دې اړه عملي ګامونه اوچت کړي. ويناوالو او ګډون کوونکو په ځانګړي ډول له ښوونې او روزنې، اطلاعاتو او فرهنګ او لوړو زده کړو وزارتونو وغوښتل چې د افغانستان د ټولو ژبو او فرهنګونو په ساتنه او افغان کوچنيانو، زده کوونکو او محصلینو ته په ښوونځيو او د لوړو زده کړو په ټولو مرکزونو کې د مورنۍ ژبې د زده کړې امکاناتو په برابرولو کې عملي ګامونه اوچت کړي او د افغانستان د اساسي قانون شپاړسمه او درې څلوېښتمه ماده چې د اسلام د سپېڅلي دين، ټولو نړيوالو پېژندل شويو معيارونو او ميثاقونو او د بشري حقونو سره برابرې دي، عملي کړي او په دې ډول خپل مسووليت او دنده تر سره کړي.
په غونډه کې د بېلابېلو دولتي، نادولتي، علمي، پوهنيزو موسسو، ملي شورا، قومي او ملي شوراګانو او علمي او فرهنګي سازمانونو د ۷۰۰ په شاوخوا کې استازو ګډون کړی و.
غونډه د پریکړه لیک په صادرولو پای ته ورسیده، چې د ټولو ګډون کوونکو له خوا د رایو په اتفاق سره تایید شوه.
================================================================================
پريکړه ليک

دفبرورۍ ۲۱ مه د مورنۍ ژبې نړيواله ورځ
د ۱۳۸۸ کال د کب دويمه، د يکشنبې ورځ

د فبروري ۲۱ مه د يونسکو له خوا د مورنۍ ژبې د نړيوالې ورځې په توګه پېژندل شوې ده چې هرکال د نړۍ په بېلابېلو هيوادونو کې لمانځل کيږي.
سږ کال د مورنۍ ژبې د نړيوالې ورځې ټينګار د کلتورونو د نژدې والي د نړيوال کال په چوکات کې لمانځل کیږي، او ژبې له څو اړخونو د ستراتیژیک اهمیت لرونکې ګڼي:

1. هویت،او د کلتوري میراثونو ساتنه،
2. پوهاوی او تفاهم،
3. ټولنیز نژدې والی،
4. ښوونه او روزنه، په مورنۍ ژبه رده کړه او څو ژبې زده کړه
5. پرمختیا

په افغانستان کې دا ورځ د افغان کلتوري ټولنو د جرګې له خواد کابل ښار په ستاره هوټل کې ولمانځل شوه.

دغونډې ګډونوالو په پاى كې په لاندې ټكيو موافقه وكړه:

۱- د پوهنې وزارت دې:
– ډېر ژر په ټول هېواد كې د اساسي قانون د ۱۶ او ۴۳ مادې له مخې په خپلو مورنيو ژبو د هېواد ټولو بچيانو ته د زده كړې لار هواره كړي. په ۱۳۸۹ تدريسي مهال كې دې د هغو ښوونځيو ملاتړ لا پياوړى كړي چې په مورنيو ژبو تدريس په كې پيل شوى دى. دنورو ښوونځيو او سيمو يوه دقيقه شمېرنه دې وكړي او ددايمي او افغان شموله حل لپاره دې يو جامع پلان جوړ او عملي كار دې پيل كړي.
– درسي كتابونه دې په ټولو ژبو د تناسب، تعادل، عدالت، د ټولنې عيني واقعيتونو له مخې چاپ او برابر كړي او وويشي.
– د ښوونكيو په روزنه كې دې جدي او هر اړخيزه هڅې پيل كړي. د ښوونكيو د روزنې په ټولو مركزونو كې دې ددې زمينه جوړه كړي چې راتلونكي ښوونكي په دواړو رسمي ژبو تدريس وكولاى شي همدا راز د درېيمو ژبو ښوونكي دې وروزي.
– د مدني ټولنو او ولسي جرګې، لوړو زده كړو او اطلاعاتو او فرهنګ له وزارت سره په هماهنګۍ دې ددې كارد عملي كولو د څارنې يوه كميټه جوړه او مشترك كار دې ورسره پيل كړي.

۲ – د لوړو زده كړو وزارت دې:
– د لوړو زده كړو په ټولو موسسو، پوهنتونونو او پوهنځيو كې درسمي او مورنيو ژبو زده كړې ته لار هواره كړي.
– په كابل پوهنتون كې د هېواد په دواړو رسمي ژبو زمينه جوړه كړي.
– د پوهنې له وزارت سره ددرسي كتابونو په جوړولو او تاليف كې مرسته وكړي.
– دپوهنتون په كادر كې د شاملېدو د نورو معيارونو ترڅنګ دې يو معيار دا وټاكي چې راتلونكى استاد بايد په دواړو ژبو د تدريس قابليت ولري.
– د پوهنتون په کانکور کې د ژبو نمرې زیاتې شي، چې راتلونکي فارغان په دواړو رسمي ژبو وپوهیږي، او د ژبو اهمیت زیات شي.

۳-د اطلاعاتو او فرهنګ وزارت:
– د بشریت د ګډو فرهنګي میراثونو په توګه دې د هیواد ټولې ژبې وپالل شي، او و دې ساتل شي دهېواد د ژبو د ساتنې، ملاتړ او ودې لپاره دې جامع پلانونه جوړ كړي.
– دولتي او نادولتي رسنيو كې دې د ژبې توازن او تناسب وڅاري او دا دې يقيني كړي چې د ملتونو د ژبې متوازنه، متناسبه او عادلانه وده په پام كې نيول كېږي.
– دملي ترمينالوژۍ د ساتنې او ملاتړ لپاره ټينګ اقدامات وكړي.
– دهېواد په رسمي ژبو دبشري عقل، پوهې او معلوماتو دخپراوي كار ته وده وركړي او د بشريت ګډ ميراثونه د ولسونو ترمنځ خپاره كړي.

۴ -مدني ټولنې دې:
– په حكومت او دولت فشار راوړي چې د ژبو متوازن پرمختګ او ساتنې په برخه كې عملي كارونه وكړي او ټولو افغاني ماشومانو او زده كوونكو ته په مورنۍ ژبه د لومړنيو، منځنيو او لوړو زده كړو په برابرولو كې عملي، چټك او اغېزمن ګامونه پورته كړي.

۵- دملګرو ملتونو دفترونه او نادولتي ټولنې دې:
– د افغانستان له دولت او حكومت سره مرسته وكړي چې دافغانستان د ژبو په ساتنه او وده او په مورنيو ژبو د زده كړو برابرولو كې عملي اقدامات وكړي.
– په خپلو خپرونو كې د افغانستان د دواړو رسمي ژبو توازن په پام كې وساتي.

۶- ټولې رسنۍ (راډيوګانې، ټلويزيونونه ، خپرونې، ورځپاڼې، جريدې او داسې نور…) دې :
– د افغانستان ټولو ژبو ته د درناوي د عامولو لپاره خپرونې وكړي.
– په ټولو خپرونو كې دې درسمي ژبې نړيوالې ورځْ پيغامونه دې په پام كې ونيسي.

۷- د افغانستان ملي شورا دې:
– د قانون جوړوونكي او دقانون پلي كولو د څارونكي په توګه د ټولو ژبو د سالمې، متناسبې او عادلانه ساتنې، تقويې او ودې لپاره حكومت سره په ګډه كار وكړي او حكومت دې مجبور كړي چې د افغانستان بچيانو ته په مورنۍ ژبه د زده كړې حق وركړي.