اگست 2009میونشن / آلمان

یودوست مې دپاریس څخه یو کتاب راوړ، دکتاب نوم ( ګنجینۀ نامهادرافغانستان) دي چې دښاغـلی  ولی احمد نوری په زیارکښل شوی دي .

د «ک» په رد یف کي دکرزاوکرزیانوپه باره کي یې داسی لیکلی ده :

” کرزkarz  نام محلی است در ولایت کندهار که باشندگان آنرا (کرزی ها) گویند .

هم چنین (کرزبن جابر) یکی از اصحاب مقرب حضرت پیغمبر اسلام بوده .

ایکاش جویندگان درین راه بکوشند تا دریابند که کلمه (کرز) عربی با کلمه (کرز) پشتو که نام یک قریه است چه ارتباطی دارد ؟ آیا نام کرز قندهار که قبیله مسکون درآنجا را کرزیـها میگویند از کجا آمده است ؟ چه ممکن است از قرن اول هجری اززمان فتوحات اعراب درخاک ما آورده باشد .

حامدکرزی ریئس جمهور افغانستان هم منسوب به (کرز) است “.[1]

 

لومړی محترم نوری صاحب ته دزړه له کومې سلامونه وړاندی کوم .

هره پېچلی پوښتنه او موضوع ځاتنه څیـړل او سپـړل غواړی ،زه ما په اند د(کرزی)کلمې پلټنه او څېړنه د ولس پېژندنې ، عامیانه آداب ورسوم او تاریخي ژبپوهنې په لارښودنه کیدای شي .  

غواړم د «کر»او«کرز» او«کرزی»کلیمو نومونې د پښتو، فارسی اوعربی اونورو ژبوپه رڼا کي وڅېړم :

 اول –  د «کر» کلمه دپښتو،فارسی،عربی اونورو ژبو په ادبیاتو کي :

  په پښتو ژبی د کر کلمې مانا ، کرنه یا کرهڼه ،کښت ،کرونده ،فصل او زراعت په مانا ((معنی)) چې مصدریې کرل دی .

دپیرروښان په خیرالبیان کی دغه کلمه (کرله) راغلی ده یعنی  کرهنه ،کښت .

خوشحال خان خټک وایي : هرڅه چې وکری هغه به ورېبې      له خپله لاسه هره کرله شي

 رحمان بابا وایي :

 کـر د گلو کـره چی سـیمه دي گلزار شـي         اغزي مه کـره، په پښـو کښي به دي خار شـي

یا دا جمله وګوري :  د کوکنار د کر د مخنیوي لپاره نوې هلې ځلې.

  درزبان فارسی کلمه کر:” ص.(کَ) پهلوی  karبه معنی کسی که گوشش نشنود ، بکارمیرود .

کر- ا.(کَ) زور، قوه ،تاب وتوان .

ملک آنست که اورا بسخن باشد دست    ملک آنست که اورا بهنرباشدکر «فرخی»

بمعنی مراد ومقصود هم گفته اند .

کاربی علم کام وکرندهد        تخم بی مغزباروبرندهد    «سنائی»

کروفر:«مرکب ازکر بمعنی زوروقدرت.وفر بمعنی شکوه وزیبایی» شوکت وحشمت،شکوه ودبدبه .

کر و فر و آب و تاب و رنگ بين     فخر دنيا خوان مرا و رکن دين   «مولوي»
عنکبوت ديو بر تو چون ذباب        کر و فر دارد نه بر کبک و عقاب « مولوي»

کرـ مص.[ع]  حمله کردن بدشمن درجنگ. کروفر: روگردانیدن ازدشمن وتاختن درمیدان وبعدبرگشتن وحمله کردن ، جولان .

 کرـ ا.[فر] cor  نوعی شیپور،بوق،نفیر”. [2]

  از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد فارسی، کلمه «کر» می‌تواند به یکی از موارد زیر اشاره داشته باشد:۱- کَر به معنی ناشنوا است.۲- آب کُر اصطلاحی در فقه شیعه است.۳-  کر دهستانی در استان گوادالاخارای اسپانیا است. ۴- کُر گروهی از نوازندگان. ۵- کُر یا هورن نوعی ساز بادی و برنجی.۶-  کُر نوعی ساز بادی و قمیش‌دار. ” [3]

 درلغت نامه دهخدا ، کلمه «کر» به موارد ذیل ثبت شده است:

“کر- رودي است در شروان که از وسط شهر تفليس مي گذرد. رود کر از جبال غربي تفليس در ولايت جورجيا يعني بلاد خزر که از دو ولايت ابخاس (ابخاز) و الان تشکيل مي شود سرچشمه مي گيرد و  در ولايت گرجستان از ميان شهر تفليس مي گذرد و به اران مي رسد. يک شعبه از آن در بحيره شمکور مي ريزد و بيشتر آن در ديگر شعب با آب ارس و قراسو جمع مي شود و در حدود گشتاسفي به درياي خزر مي ريزد. دو رود ارس و کر را يونانيان «اراکسس » و «سيروس » و اعراب نهرالروس و نهرالکر ناميده اند. (از جغرافياي تاريخي لسترنج صص 190-192). رجوع به حدود العالم چ ستوده ص 50 شود.

کر- نام رودي است در فارس و بر اين رودخانه امير عضدالدوله ديلمي پلي بسته است .

کر- مخفف کُرّه است ، چه از انسان و چه از حيوان چنانکه در ولايتي که ملخ آمده و براي تغيير فصل آرام گرفته يا در زير برف مانده سال ديگر ظاهر شود گويند کر کرده يعني بچه هاي تازه از آنها متولد شده است .

کر- پيمانه خواربار در عراق است .( ج ، اَکرار. (منتهي الارب )(از ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد). واحد وزن معادل 1200 رطل عراقي مساوي 156000 درهم هموزن 30 من و 38 سيرو 2 توله سنگ متعارف دکن يا 5/1 درهم و مجموع 10900 مثقال است . (رساله مقداريه از فرهنگ فارسي معين)

کر- فرانسوي ، اِ : يکي از سازهاي بادي است . صداي گرفته آن حالتي محزون به آهنگ مي دهد و غالباً نواهاي محزون ياهيجاني را با اين ساز نوازند. (فرهنگ فارسي معين)

کر- فرانسوی  ، اِ : آواز دسته جمعي (اپرا، کليسا و غيره ). مقابل آريا و سلو. (فرهنگ فارسي معين)

  کر- بند از پوست خرما يا از برگ آن را میگوید.

کر- در کتب رجال شيعي رمز است اصحاب امام حسن عسکري (ع) [رض] را. (يادداشت مولف )

کر- زور، تاب ، قوت ، توان .
خجسته مهرگان آمد سوي شاه جهان آمد
ببايد داد داد اوبـکام دل بهـرچـت کــــــر   «دقيقي»

کر- حمله کردن بر کسي و ميل نمودن بدو. برگشت . رجوع . عود: افناه کر الليالي و النهار; فاني کرد آن را عود شب و روز و بازگشت آن بارها.

کر- کسي که قوت سامعه نداشته باشد”.[4]

 دویم – د «کرز»کلمه دپښتو،فارسی ،عربی او نورو ژبوپه ادبیاتوکي :

 په پښتو ژبه کي دکرزه کلمه : کریـږه ، کریغه ، چغه، چیغه ،بی اختیاره چغه . (پښتو فرهنګ ، زاهد)

کرز –  دکرزکلي دکندهار ښار سهیلي خوا په  پنځه کیلومتری کی پروت دي .

 په فارسی ژبه کي “ کرز- ا(ک َرْ) کرزه: نگا.کرته ، کرته : ا.(ک َ ت َ) قطعۀ کوچک زمین که درآن چیزی کاشته باشند، کاله، کرت وکردو وکرد وکرزه وکرز هم گفته شده .

 کرزـ  ا.[ع] (ک َ ر َ) : آلبالو (میوه آلبالو ، دونوع اند : ترش وشیرین)

کرز ـ (کُ رْ) توشه دان شبان ، جوال کوچک ، اکراز جمع “. (فرهنګ سه جلدی عمید ، ص.۱۹۵۶-۵۷)

کُرز – ( انگلیسی : The Corrs ) یک گروه موسیقی ایرلندی است. [5]

 کلمۀ«  کرز» به روایت  لغت نامه دهخدا :

“کرز – ع.ص : ناکس وفرومایه .

·       خبیث.

·       حاذق.

·       نجیب.

·       عاجزفرومانده درسخن .

·       چرخ وباز که بسته باشند تاپرریزانند.

·       بازدوساله . وهرمرغ که درسال دوم درآمده باشد .

کرز – ع.مص.: دوام کردن برخوردن قروت . دوام کردن برخوردن کشک

کرز – ع مص. : وعظ و ندا کردن به بشارت انجيل .

کرز- ع اِ : خرجينه شبان . ج ، کِرِزه . خرجين چوپان که در آن توشه و متاع خويش را حمل کند و به قولي جوال کوچک است و عبارت اساس چنين است : جعل متاعه في الکرز و هو الجوالق (جوال ). ج ، اکراز، کِرَزه .

کرز- اِ : زميني را گويند که به جهت سبزي کاشتن و زراعت ديگر هموار کرده و کناره هاي آن را بلند ساخته باشند.  کرزه . (فرهنگ رشيدي از حاشيه برهان چ معين ). کرد. کرت . رجوع به کرزه ، کرد و کرت شود.

کرز- اِخ : نام گروهي وحشي و چادرنشين . مسکن آنها کوهستان ميانه بيخه احشام و بيخه فال لارستان در زمستان و تابستان است . معيشت آنها از شکار کوه و بزداري است . (فارسنامه ناصری).

کرز- اِخ : ناحيتي است هم از روم و بيشتر از وي اندر جزيره هااند خرد و اندر درياي کرز ايشان را شهري است که کرز خوانند و اندر روم است بر کران دريا و همه اخلاق اين مردمان با روميان ماند راست به همه روي . (حدود العالم چ ستوده ص 185). شمال اين دريا صقلابست و بلغار و مروات و جنوب وي الان و مشرق بجناک خزر. (يادداشت مولف).

کرز- ابن جابر صحابي است . (منتهي الارب ). رجوع به الامتاع ج 1 ص 54، 272 و 380 شود.

کرز- ابن علقمةبن هلال بن جريبه . کسي بود که در هجرت پيغامبر اسلام از مکه به مدينه به دنبال او رفت ، اما چون نسج عنکبوت بر در غار ديد بازگشت . (از الامتاع ج 1 ص 40) “. [6]

“کرز فرزند «جابر بن حسيل» از افراد قبيله «بني محارب بن فهر» از اهالي مکه بود. او در سال اول هجرت پيامبر (ص) دام‌هاي خود را به محله «جماء» برد، تا از علوفه‌هاي آن‌جا استفاده کند، اما پس از چند روز به غارت گله‌هاي مدينه پرداخت. پيامبر (ص) در ماه ربيع‌الاول (غزوه بدر اولي) او را تا محله بدر تعقيب نمود. کرز در اين زمان به يگانگي خداوند ايمان آورد، تا اين‌که در سال ششم هجرت هشت نفر از اهالي «عرينه» {اهالی عرینه، آن‌ها ابتدا به اسلام ايمان آوردند و سرپرستي شتران پيامبر (ص) را بر عهده گرفتند اما بعد از چند روز پيمان شکستند، و غلام حضرت را به طور فجيعي به شهادت رساندند.} شتران پيامبر (ص) را دزديده و «يسار» غلام حضرت (ع) را به شهادت رساندند. رسول‌الله با مشاهده اين صحنه کرز را به فرماندهي بيست نفر از مسلمانان تعيين نمود. کرز اين سريه را با موفقيت به پايان رساند. در سال هشتم هجرت پيامبر (ص) براي فتح مکه از مدينه خارج شد. در اين زمان کرز جزء سربازان لشگر زبير بن عوام بود. او در ميان راه از مسير پيشنهادي رسول الله منحرف شد و قبل از رسيدن به راه اصلي توسط مشرکان به شهادت رسيد، بعضي از مورخين معتقدند کرز قبل از خالد اسقر (اشعر) به شهادت رسيده است. منبع:كتاب شهداي اسلام في عصر رساله “. [7]
“هنگامی که کاروان نجران به سوی مدینه حرکت کردند، در بین راه اسقف بزرگ ابوحارثه برادرش کَرز بن علقمه را در کنار خود سوار کَجاوه کرد که ناگهان پای مرکب اسقف لغزید و آنان همراه با کَجاوه به زمین افتادند. در این هنگام، کرز سخن جسارت‏آمیزی به مقام مقدس پیامبر اسلام گفت که ابوحارثه تا سخن بی‏ادبانه برادرش را شنید، با ناراحتی به او گفت: از رحمت خدا به دور باشی. کرز گفت: برای چه برادر؟ وی گفت: برای آنکه به خدا سوگند محمد، همان پیغمبری است که ما چشم به راه آمدن او هستیم. کرز با تعجب گفت: پس چرا از او پیروی نمی‏کنید؟ ابوحارثه گفت: این مقام و منصبی که این مردم به من داده‏اند، مانع از آن است که پیرو او گردم و تازه اگر من از او پیروی کنم، مردم پیروی نمی‏کنند“.[8]

دریم : د «کرزی» کلمه په باره کي :

د ویښ ځلمیانو دسیاسی تحریک یو فعال غړی آغامحمد کرزی ، کله چې دنجات لیسي دنهم ټولګۍ شاګرد وو ، په خپلو لیکنو کی په لمړنی ځــل دکرزی  نوم په مطبړعاتو کی  نشر کړ .

 کرزی = کر + زی  ؛ کر : کرهنه ، کښت .   زی : زوی ، اولاد ؛ { وستاړی (پسوند) دی چې دقبیلوي واحد داصلي نامه په ضمیمه راځي }دپښتني قومونو په اخیر کی عمومأ (زی) کلمه راځي لکه : یوسف زی ، بارک زی و…، اویا به بل  تعبیر هم ویلای شووچې (زی یا زوی) کرزوی یعنی دکرنی زوی، څرنګه چې کرز یو خړوب ، شین او سمسور کلی دی ،شاوخوایې د انګورو باغونه دي . د ولس او خلکوکار او شغل یې باغداري دۀ .  «روربات» او «نوشیجان» پکښی بهیږی . په افغانستان کی ډیر نومونه پښتو دی حتی زیات پښتو کلمات په اوستا کی موندل کیږي .نوری صاحب لیکی دی له کوم ځای څخه راغلی دي ؟ دتاریخی روایت له مخی دکرزیانو کوړمه (کورنۍ) په خټه پوپلزی(اسمعیلزی)  دی،  په انسابوکی اسمعیلزی اوبامیزی یوه پښه ده ، دغه ټبر اوښاخ د (دری نیکه) اولاده ده چې دغازی لوی سوبمن (فاتح) احمد شاه بابا دسلطنت په اوائلوکي یې ژوند کاوه .دری نیکه زیات زامن درلودل ،چې مشهور زوی یې محبت خان وو چې دخپل ټبر  مشر او مځکه وال وو . کوم وخت چي دافغانستان دسیاسی برخه لیک اونوی دولت دجوړښت اودپاچا دټاکلو لپاره دکرز په څنګ کی د شیرسرخ په مزارکی جرګه جوړه شوه ، یو له دغو قومی مشرانو څخه چې ځان یې کاندید کړی وو «محبت خان پوپلزی» وو . نوموړی دکرزیانو نیکه شمیرل کیږي . محبت خان دغازی لوی فاتح احمدشاه بابا په واکمني کی د سپاهسالاررتبه درلوده .

د درانی او پوپل قوم اصلی تون او ټاټوبی ارغستان او ښاری صفا ده .دکرزیانو کهول د ارغستان څخه کډوال او بیا دکندهار سویل په کرز کی میشت او هستوګن شول ځکه دلته دکرنی مځکی او اوبه وي .په ارغستان کی زمونږ دکهول بل سرغنه (مشر، لارښود) محاذ نیکه نومیده چې دپښتنو ملی مشر حاجی میرویس نیکه محاصروو د محاذنیکه سره ښه پوره قومی پیژندګلوی درلوده او دده پر څای اوبورجل (استوګنه ځای)  کی دکندهار د پاڅون ،خپلواکۍ او آزادۍ لپاره پټ بحثونه کیدل ،غونډي جوړیدلې . هغه مهال کرزیان په محاذخیل مشهور وه .دمحاذ نیکه او محمد نیکه ( دسدونیکه محاصر) قبرونه په ارغستان کی څنګ په څنګ موجود دي .دکرزیانو نیکه ګانو تل دهیواد په ملی اوټولنیزو چاروکی ګدون کړی دی او ملی ګټوته یې ترجیح ورکړی ده ،  په افغانی ټولنه کی د ولس سره یې دمېلمه پالنې ښه سلوک درلودل دخلکوپه غم اوښادیو کی یې ګډون کاوه .قومی شجره او نسب: اسمعیل،حبیب،  پوپل ، ځیرک ، ابدال (درانی) ، ترین ، شرخبون او سړبن ته رسیږی ، درانی اقوام سړبنی قومونه دي . پدغه لنډه لیکنه مې بسنه (اکتفأ) وکړه . په درناوی .  ځــــــــــــــلـمی کــرزی

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مأخذ :

1-      گنجینۀ نامها درافغانستان ، ولی احمد نوری ،تاریخ چا پ خزان۸۵ ۱۳

2-      فرهنگ سه جلدی عمید

3-      http://fa.wikipedia.org

4-     http://www.mibosearch.com

5-      http://fa.wikipedia.org

6-      http://www.mibosearch.com/word

7-      http://www.sobh.org/shohada/sadr-Islam/shahid.asp?id=1362

8-      http://www.ngoic.com/main

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

کر – (ساز) کر یا هورن یا فرنچ هورن نام‌های سازی است از خانواده سازهای بادی برنجی. این ساز در سال ۱۶۵۰ میلادی در فرانسه از روی شیپور شکار ساخته شد. به‌همین دلیل در کشورهای انگلیسی زبان به فرنچ هورن (شیپور فرانسوی) معروف است، اگر چه بیشتر نوازندگان آن را فقط هورن می‌نامند. خود فرانسوی‌ها به آن کُر می‌گویند.